Ahlak felsefesi, insan yaşamının etiğiyle ilgilenen felsefe disiplinidir. İnsan yaşamındaki değerler, ilkeler ve yargıları inceler. Ahlak filozoflar tarafından keşfedilmiş veya geliştirilmiş normlar değildir, ahlak felsefeden de önce var olmuş ve oluşmuştur. Ancak felsefe ile birlikte “iyi olan nedir?”, ya da “kötü olan nedir? gibi soruların yanında yapılan eylem ve davranışlardan hangisinin “doğru, yanlış” ya da “ahlâki, gayri ahlâki” olduğu soruları üzerinde de durur.
Antik Yunan’dan günümüze kadar birçok felsefeci etik konusundaki felsefi yaklaşımının ortaya koymaya çalışmış ve böylelikle ahlak felsefesi doğmuştur. Bu ile yakınlık gösteren bir diğer felsefe disiplini Aksiyoloji’dir.
Aksiyoloji; değer yargılarının dayanaklarını ve niteliklerini araştıran ahlak disiplinidir.
Farklı Anlayışlar
Antik Çağ
Antik Çağ ahlak felsefesinin gelişimi incelendiğinde neyin “iyi/doğru” ya da neyin “kötü/yanlış” olduğunun zaman ve mekân itibariyle sürekli değişime uğradığı görülür. Antik Çağ düşünürlerinin neredeyse tümüi “mutlu olmak için insanoğlu ne yapmalı ve bunu nasıl yapmalı?” sorusu ile ilgilenmişlerdir. Bu bakımdan Antik Çağ ahlak anlayışı “mutluluk ahlakı” olarak adlandırılır ve Demokritos’a göre mutluluk “ruhun iyi durumda olması” ve “ruh dinginliği” ile olur. Haz ve acı, yaralı ve yararsızın temel kriterleridir.
Orta Çağ
Bu çağda Hristiyan ve İslam dini de mutlulukçu karakterlidir. Bazı dinsel ölmü ve normlar “öteki dünya mutluluğu” için gereklidir. Bu çağda semavi, diğer dinlerde temel dinsel inanç ve buyruklar, ahlaki değer yargılarının temelini oluşturur. Dinsel ahlakın karşısında Laik Ahlah anlayışını ilk savunan ise Francis Baco’dur. Bacon’a göre dinsel inanç ve buyruklar olmadan ahlaka ulaşılabilir.
Orta Çağ Avrupası’nda ahlâki değer yargılarının akıl yoluyla bulunabileceğini savunan farklı ahlâk felsefesi öğretileri de “Stoa Ahlâkı gibi” geliştirilmiştir. Stoacılara göre genel doğru yasalar ancak “akıl” yoluyla bulunabilirdi.Buu bakımdan stoa ahlakını rasyonalist ahlak felsefesi olarak adlandırmak mümkündür.
Mutluluk ahlâkının dışında ahlâkı başka açıdan ele alan bir diğer Orta Çağ öğretisi ödev ahlâkıdır. Ödev ahlakı “nasıl mutlu olabilirim?” sorusu değil,”benden istenilen ve beklenilen şeyler nedir?” sorusu önemlidir. Ödev ahlâkını en iyi ortaya koyan düşünür İmmanuel Kant’tır.
Ahlak Felsefesi Çeşitleri
Ahlâk felsefesi kendi içerisinde ilk olarak, inceleme konusu bakımından ahlak felsefesi “normatif ve pozitif ahlâk” olmak üzere ikiye ayrılır. Her iki alan “meta-ahlâk” konusunu oluşturur. Meta ahlâk, felsefi olarak ahlâki ilke, norm ve değer yargılarını inceler.
Normatif ve pozitif ahlak
Normatif ahlâk, yapılması istenen (beklenen) davranış ve eylemler ile yapılmaması istenen (beklenen) davranış ve eylemleri ifade eder. Pozitif ahlâk ise “olması gereken” değil, toplumdaki mevcut ahlâki kabuller, kurallar ve değer yargılarıdır.
Objektif ve subjektif ahlak
Alâk kuralları evrensellik açısından “objektif ve sübjektif ahlâk” olmak üzere ikiye ayrılır. Objektif ahlâk, bir toplumda herkes tarafından kabul edilebilecek evrensel ahlaki normların olabileceğini savunur. Subjektif ahlâk ise herkes tarafından kabu edilebilecek evrensel ahlâk kurallarının geçerli olamayacağını savunur. “Evrensellik” ahlak felsefesinde oldukça tartışmalı konulardan biridir.
Mutluluk ahlakı
Mutluluk, ödev ve sorumluluk ahlâkıdır. Mutluluk ahlâkı, insan mutluluğunu odağına alan ve buna göre ahlâki değer yargıları oluşturmayı hedefleyen ahlâk felsefesidir. Ödev ve sorumluluk ahlâkı ise insanların sadece kendi mutluluklarının peşinde koşmalarının ahlâki bir davranış olmayacağını, topluma karşı da ilgili ve duyarlı olmaları gerektiğini savunmaktadır.
Dinsel ve laik ahlâk
Dinsel ahlâk, ahlâk kurallarının kaynağını Tanrı’da ve Tanrı’nın kutsal kitaplarında ararken; laik ahlâk, ahlâk kurallarının kaynağını insanda ve aklında arar.
Lail ahlâk rasyonalist, dinsel ahlâk ise ilahi ahlâk olarak adlandırılmaktadır. Din ve ahlâk konusunu birlikte ele alarak, buradan Tanrı’ya ulaşmaya çalışan ahlâk felsefesi “teolojik ahlâk” olarak adlandırılmaktadır. Buna karşın, ahlaktan hareket ederek Tanrı’nın varlığını araştıran ahlak felsefesine ise “ahlaki teoloji” denilmektedir.
Ayrıca Bakın;
Dış Bağlantılar;