Fiil, yapılan bir işi, eylemi ya da durumu ifade eden bir terimdir. Fiiller, bir cümlede genellikle öznenin gerçekleştirdiği bir eylemi ya da durumunu belirtir. Cümledeki zaman, kişi, sayı ve kip gibi özelliklere bağlı olarak çeşitli ekler alabilir.
Dilimizde fiiller genellikle “-mek,-mak” ekleri ile türetilir. “Yazmak,” “koşmak,” “gitmek” gibi kelimeler fiil örnekleridir. Fiiller, cümledeki öznenin eylemini ifade ederler. Örneğin, “Ahmet kitap yazıyor” cümlesinde “yazıyor” fiili, Ahmet’in kitap yazma eylemini belirtir. Fiiller tek başına cümle içerisinde kullanılmazlar, cümle içinde başka sözcüklerle yani adlarla bağlantı kurarak ifade edilir. Anlam ilgisi kurabilmek için şahıs ve kip ekleri alır.
Bir kelimenin fiil olabilmesi için “-mek, -mak” mastar eki alabilmelidir.
“Gel” sözcüğü “-mek” mastar ekini alabilir: Gel(mek)
“Araba” sözcüğü “-mek” mastar ekini alamadığından eylem olarak kabul edilmez: Araba(mak)
Fiil Çeşitleri (Anlamları Bakımından Fiiller)
Fiiller anlamlarına göre oluş, kılış ve durum olmak üzere üç çeşittir.
Durum Fiilleri
Durum fiilleri, bir varlığın ya da nesnenin bulunduğu durumu ifade eden fiillerdir. Bu fiiller, bir şeyin ya da bir kimsenin belirli bir durumda olduğunu gösterir. Türkçe’de durum fiilleri, genellikle “-de” veya “-da” ekleri ile türetilir. Bazı örnekler:
- Bulunma Durumu:
- oturmak (Ahmet evde oturuyor.)
- durmak (Araba park halinde duruyor.)
- Sahip Olma Durumu:
- sahip olmak (Ayşe güzel bir evde yaşıyor.)
- var olmak (Ormanda birçok hayvan yaşıyor.)
- Bulunma Yeri Durumu:
- kalmak (Arkadaşım şehirde kalmayı düşünüyor.)
- yaşamak (Ailem köyde yaşıyor.)
- Zihinsel Durum:
- bilmek (Ahmet, soruların cevaplarını biliyor.)
- hatırlamak (Öğrenci, ders notlarını hatırlamıyor.)
- Sağlık Durumu:
- hasta olmak (Çocuk hasta.)
- iyileşmek (Hastalığından iyileşti.)
Bu örneklerde görüldüğü gibi, durum fiilleri genellikle bir varlığın konumunu, durumunu, sahip olduğu şeyleri veya zihinsel ve duygusal durumlarını ifade eder. Durum fiilleri, bir nesnenin ya da varlığın mevcut durumunu belirtirken, eylem veya hareket içermeyen durumları ifade etmeye yöneliktir.
Oluş Fiilleri
Oluş fiilleri, bir şeyin var oluşunu, meydana gelişini veya ortaya çıkışını ifade eden fiillerdir. Bu fiiller, bir nesnenin ya da durumun oluş sürecini belirtirler.
- Geliş Fiilleri:
- ağaçlaşmak (Orman, yıllar içinde ağaçlaştı.)
- kirlenmek (Sular, çevre kirliliği nedeniyle kirleniyor.)
- açmak (Çiçekler baharda açar.)
- Değişim Fiilleri:
- büyümek (Çocuklar hızla büyüyor.)
- olgunlaşmak (Meyveler zamanla olgunlaşır.)
- yaşlanmak (İnsanlar zamanla yaşlanır.)
- Oluşma Fiilleri:
- oluşmak (Bir fikir, zaman içinde oluşabilir.)
- meydana gelmek (Olaylar, beklenmedik bir şekilde meydana geldi.)
- doğmak (Yeni bir gün doğdu.)
- Şekil Değiştirme Fiilleri:
- erimek (Buz, güneşte erir.)
- donmak (Su, düşük sıcaklıklarda donar.)
- Duygusal Durum Fiilleri:
- üzülmek (Ahmet, kötü bir haber aldığında üzüldü.)
- sevinmek (Ayşe, başarılı bir projeyi tamamladığında sevindi.)
Bu örneklerde görüldüğü gibi, oluş fiilleri bir şeyin zaman içinde meydana gelme, değişme veya var olma süreçlerini ifade eder. Bu fiiller, genellikle zamana bağlı olarak bir durumun nasıl oluştuğunu veya değiştiğini anlatmak için kullanılır.
İş (Kılış) Fiilleri
İş fiilleri, bir eylemin yapılış şeklini, tarzını veya yöntemini ifade eden fiillerdir. İş fiilleri, bir eylemin nasıl gerçekleştiğini belirtir ve bu nedenle bir işin yapılış biçimini vurgular.
- Yapma Biçimi:
- yürüyerek (Ahmet, okula yürüyerek gidiyor.)
- yazarak (Ayşe, ödevini yazarak tamamladı.)
- Aynı Anda İki Eylem:
- düşünüp (Ahmet, soruyu düşünüp cevap verdi.)
- konuşarak (Öğrenci, öğretmenle konuşarak sorularını sordu.)
- Birden Fazla Eylem:
- okuyup (Ayşe, kitap okuyup kahve içiyor.)
- çalışarak (Ahmet, çalışarak başarı elde etti.)
- Zaman Sırasıyla Eylem:
- gelip (Misafir, kapıyı çaldıktan sonra içeri gelip oturdu.)
- öğrenip (Dil öğrenip, yurtdışında bir süre yaşamak istiyorum.)
- Neden-Sonuç İlişkisi:
- ağlayarak (Çocuk, korkuyla ağlayarak annesine koştu.)
- gülerek (Ayşe, komik bir şey duyduğunda gülerek anlattı.)
Bu örneklerde görüldüğü gibi, iş fiilleri bir eylemin nasıl gerçekleştiğini veya bir dizi eylemin nasıl birbirini takip ettiğini belirtir. Bu tür fiiller, genellikle olayların veya eylemlerin detaylarını vurgulamak için kullanılır.
Benzer konular;
Dış bağlantılar;