Zarf veya belirteç; bir fiilin, fiilimsinin, sıfatın veya başka bir zarfın anlamını yer, zaman, durum ve miktar yönünden niteleyen sözcüklerdir. Bir cümlede zarf, fiile yöneltilen neden, ne zaman, nereye, ne kadar ve nasıl soruların cevaplarını veren kelimelerdir.
- Matematik sınavına iki hafta önce girdik. (Ne zaman girdik? İki hafta önce)
Türkçede pek çok sıfat aynı zamanda zarf olarak kullanılabilir. Bu yüzden bir kelimenin zarf mı yoksa sıfat mı olduğu tespit edilirken cümledeki işlevi ve diğer kelimelerle olan ilişkisi incelenir. Sıfatlar gibi zarflar da tek başına kullanıldıklarında (zarf görevinde kullanılmadıysa) isim haline gelir.
Zarf Çeşitleri
Zaman zarfı
Zaman zarfları fiilde belirtilen işin veya hareketin yapıldığı zamanı bildiren sözcüklerdir. Fiile yönelttiğimiz “ne zaman?” sorusuna aldığımız cevaptır. “Dün, bugün, yarın, akşam, ikindi” gibi kelimeler, cümle içerisinde zaman zarı görevinde kullanılabilirler.
- Yarın akşam Kurtlar Vadisini izleyeceğiz. (Fiile sorduğumuz; ne zaman izleyeceğiz? Sorusunun cevabı olan ‘yarın’ sözcüğü burada zaman zarfı olarak kullanılmıştır.)
- İki hafta önce Antalya’ya tatile gitti. (Fiile sorduğumuz; ne zaman tatile gitti? Sorusunun karşılığı olan ‘iki hafta önce’ burada zaman zarfı olarak kullanılmıştır.)
Durum zarfı
Durum zarfları fiilleri durum yönünden niteleyen; fiilde bildirilen işin nasıl yapıldığını bildiren sözcüklerdir. Fiile sorduğumuz “nasıl?” sorusunun cevabıdır. Hemen hemen bütün niteleme sıfatları zarf olarak da kullanılabildiğinden sayıları oldukça fazladır. “Hızlı, yavaş, böyle, şöyle, sora sora, tek tek” gibi kelimeler ve kelime grupları durum zarflarına örnek olarak verilebilir.
Ahmet yürüyerek yanımıza geldi. (Fiile yönelttiğimiz “nasıl geldi?” sorusunun cevabı olan “yürüyerek” sözcüğü durum zarfı olarak kullanılmıştır.)
Sora sora Bağdat bulunur. (Fiile yönelttiğimiz “nasıl bulunur?” sorusunun cevabı olan “sora sora” sözcükleri durum zarfı olarak kullanılmıştır.)
Ayrıca bir fiil, birden fazla durum zarfı tarafından nitelenebilir:
- Mermerleri ova ova, güzelce temizledim. (Nasıl temizledin? ova ova, güzelce)
Sonuna vasıta eki olan “-le/-la” eklenen pek çok kelime cümlede durum zarfı görevinde kullanılabilir:
- Azarlamak yerine güzellikle anlatmalısın. (Nasıl anlatmalısın? güzellikle)
- Odanın kapısını hızla kapattım. (Nasıl kapattın? hızla)
Miktar zarfı
Miktar zarfları fiilleri, diğer zarfları, fiilimsi ve sıfatları miktar, derece ve ölçü bakımından niteleyen sözcüklerdir. Az, biraz, çok gibi kelimeler miktar zarflarına örnek olarak verilebilir. Miktar zarfını bulmak için fiile “ne kadar?” sorusu sorulur.
- Başarılı olabilmek için daha çok çalışmalıyım. (Fiile sorulan “ne kadar?” sorusunun yanıtı olan “daha çok” sözcükleri miktar zarfıdır.)
- Dolaptaki soğuk sudan biraz içtim. (Fiile sorulan “ne kadar?” sorusunun yanıtı olan “biraz” sözcüğü miktar zarfıdır.)
Yer-yön zarfı
Yer-yön zarfları, fiilleri yer-yön bakımından niteleyen sözcüklerdir. Yukarı, aşağı, sağ, sol gibi kelimeler sıklıkla kullanılan yer-yön zarflarıdır.
- Babam çağırdı, yukarı gelin.
- Güneş vuruyor perdeyi biraz yana çek.
Yer-yön zarları ismin hal eklerini almaz:
- Merdivenlerden aşağı indim. (‘aşağıya’ hali isimdir.)
- Biraz daha öte git. (‘öteye’ hali isimdir.)
Soru zarfı
Soru zarfları, fiilleri ve fiilimsileri soru yönünden etkileyen zarflardır: neden, niye, nasıl, niçin, ne zaman ve ne kadar gibi sorular sorularak bulunur.
- Buraya neden geldiniz?
- Buradan eve nasıl gidebilirim?
- Ne zaman bizde olursunuz?
Dikkat!
Daha önce belirttiğimiz üzere isim soylu pek çok kelime hem sıfat hem de zarf olarak kullanılabilir.
- Eski evimizin eşyalarını yeni eve getirdi. (Burada kullanılan yeni kelimesi niteleme sıfatıdır.)
- Eve yeni geldi. (Buradaki yeni kelimesi ise zaman zarfı olarak kullanılmıştır.)
Herhangi bir ismi niteleyen kelimeler –bu isim cümlenin yüklemi dahi olsa- sıfattır:
- Çok hızlı bir yarışçıydı. (Sıfat. ‘Yarışçı’ kelimesi isimdir ve “-di” ek-fili ile yüklem yapılmıştır.)
- Arabayı çok hızlı kullanıyordu. (zarf. “kullanmak” fiildir.)
Zarflar genellikle fiilden önce kullanılır.
- İncirler de iyice olgunlaştı.
Adlaşma
Zarflar isim soylu kelimelerdir ve cümlede zarf görevinde kullanılmadıklarında yeniden isme dönüşürler.
- İşler yolundayken yarınını düşün ve yatırım yap. (isim)
- Yarın gezmeye gidelim mi? (zarf)
Ayrıca bakınız;