Virüsler, yapısında DNA ve RNA içeren, hücre içi ve hücre dışı ortamlarda bulunabilen, hücre yapısı bulunmayan aynı zamanda tek başına metabolik aktivitesi de olmayan enfeksiyon etmenleri olarak da tanımlanabilir. Hayvanlar, bitkiler, bakteriler ve arkelerin de içinde bulunduğu her türlü canlıya bulaşabilirler. Virüs sözcüğü Latince “zehir” anlamına gelir.
Virüslerin Genel özellikleri
Virüsler hücre içi parazitlerdir, bir hücre içerisine girip yerleştiğinde çoğalarak canlıyı enfekte etmeye başlar.
Virüslerin çoğalma (replikasyonu) aşamaları;
- Tutunma: Virüs konak hücre yüzeyine tutunur.
- Penetrasyon: Virüs genetik materyali hücre içerisine aktarılır. Kapsit hücre dışında kalır.
- Replikasyon (Eşleme): Virüs genetik materyali bakteri DNA’sı ile birleşerek
kendini kopyalar. - Sentez: Konak hücre içerisinde yeni virüsün parçaları sentezlenir.
- Birleştirme: Sentezlenen parçalar konak hücrede birleştirilir.
- Serbest Kalma: Oluşan virüsler konak hücreyi parçalayarak serbest kalır ve diğer hücreleri enfekte ederek yaşamlarına devam ederler.
Virüs konak hücrenin metabolizmasını kendi çoğalmasını sağlayacak şekilde yönlendirir. Bu nedenle virüsler hem hastalık hem de kalıtım ajanıdır. Hastalık ajanı oldukları zaman virüsler hücre içine girerek hücre içerisinde zararlı değişimlere neden olur. Sonuçta konak hücre fonksiyonu durur ve hücre ölür.
Katılım ajanı olduklarında ise hücre içine girerek genetik değişiklikleri başlatır ancak bu değişiklikler genellikle zararlı değildir bazen yararlı bile olabilir. Bu özellikleriyle virüsler günümüzde genetik mühendisliği çalışmalarında gen aktarılmasında bir aracı olarak kullanılmaktadır.
Virüslerin Yapısı
Virüsler 20-300 nanometre boyutlarındadır. Çok küçük olduğundan normal mikroskopla görülemez ancak elektron mikroskobu(1.000.000 kattan daha fazla görüntü büyütmeyi sağlar) ile görülebilir. Elektron mikroskobu ile yapılan incelemelere göre virüsler yapısal olarak aşağıdaki kısımlardan oluşmaktadır:
Nükleik Asit: Virüslerin yapısında genetik materyal olarak bir tane nükleik asit(DNA ya da RNA) bulunur. Bu nükleik asitlerin bazıları tek iplikli bazıları ise çift iplikli olup doğrusal, halkasal veya parçacıklar şeklindedir.
Kapsid: Virüsün yapısındaki nükleik asidi olumsuz etkilerden korumaya yarayan yapıdır. Görevleri arasında;
- Virüsün şeklini sağlar.
- Virüsün hücre dışında yaşamına olanak tanır.
- Virüslerin konak hücreye yapışmasını ve yeni hücreye girmesini sağlar.
Virüslerin İnsanlarda Sebep Olduğu Bazı Hastalıklar
Kuduz
Kuduz virüsü kedi, köpek, tilki ve yarasa gibi bazı hayvanların salyasında bulunur ve genellikle bu canlıların insanları ısırmasıyla insana bulaşır. İnsana bulaşan virüs sinir sistemine yerleşerek etkisini göstermeye başlar. Kuduza karşı en etkili geliştirilen en etkili yöntem aşıdır. Bir kişi sahipsiz ve başıboş hayvanlar tarafında ısırıldığında, hemen yara bol su ve sabun ile yıkanmalı, zaman geçirilmeden bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Hepatit B
Hepatit hastalığı bir çeşit karaciğer iltihaplanmasıdır. Hepatit B virüsü insana bulaştığında karaciğerde çoğalarak tahrip eder, siroz ve kansere neden olabilir, bulaşıcı bir hastalıktır. Bu hastalığa yakalanan insanların bazıları tam olarak iyileşemez ve taşıyıcı olarak kalır, kişi hasta değildir ancak hastalık virüsünün yayılmasına neden olur.
Ülkemizde yeni doğanlara Sağlık Bakanlığı tarafından rutin hepatit B aşısı ücretsiz olarak yapılır. Hepatit B virüsünün en yaygın bulaşma yolu kandır. Bu virüsü taşıyan insanlarla kan ve diğer vücut sıvılarıyla direk temastan kaçınılmalıdır. Risk altında olan bireyler aşılanmalı, tıraş jileti, tırnak manikür pedikür makasları, küpe gibi kişisel eşyalar ortaklaşa kullanılmamalıdır.
Grip
Grip virüsü, solunum yollarına yerleşerek burada çoğalır ve yüksek ateş, terleme, halsizlik, baş ağrısı, kas ve eklem ağrıları, kuru öksürük gibi belirtilerle kendini gösterir. Grip olan hastalar genelde bir hafta içinde iyileşir. Hasta olduğu süre içerisinde bol sıvı, taze meyve ve sebze tüketmeli, istirahat etmelidir. Grip virüsü hapşırma ve öksürme ile etrafa yayılır ve solunum yoluyla diğer insanlara bulaşır.
Uçuk (Herpes)
Uçuk virüsü sinir hücrelerine yerleşerek bağışıklık sisteminin zayıfladığı durumlarda etkin hale geçer, bulaşıcıdır, deride kızarık minik su damlacıkları şeklinde kendini gösterir. Uçuk genellikle ağız, dudak ve burun çevresinde ortaya çıkar.
- Uçuğun ilerlemesini durdurmak için ilaç tedavisi uygulanmaktadır.
- Uçuğu olan bireylerle havlu, bardak gibi aynı eşyalar kullanılmamalıdır.
- Uçuğa dokunmamalı, dokunulduğu takdirde eller su ve sabunla yıkanmalıdır.
- Uçuk yarasının kabuğu kaldırılmamalıdır.
AIDS İnsanlarda HIV (İnsan Bağışıklık Yetmezlik Virüsü)
HIV virüsü, insanlarda bağışıklık sitemini(bağışıklık sistemi bizi bakteri virüs gibi mikroplardan ve kanser gibi hastalıklardan korur) bozar. Vücudun savunma sistemini zayıflatarak hastalığa yakalanma ihtimalinizi arttırır, hastalığı tedavi edilmez bir duruma getirebilir. Bu hastalığa yakalandığınızda basit bir grip virüsü bile sizi öldürebilir. HIV bulaştıktan sonra AIDS hastalığının belirtileri kişinin yaşam koşullarına ve direncine göre birkaç yıl hatta daha uzun süre ortaya çıkabilir. Lenf bezlerinde büyüme, nedeni bilinmeyen uzun süreli ateş, gece terlemeleri, kilo kaybı, ishal, öksürük, ağız ve deride tekrarlayan uçuk belirtileri arasında sayılabilir. Kesin tanı için anti-HIV testi yapılır.
Ayrıca bakın;
Kaynak ve ileri okuma;