Hücre Nedir? (Hücre Teorisi, Genel Özellikleri ve Yapısı)

Hücre sözcüğü dilimize Arapça “hucra(t) ‘Türkçe; kapatılmış yer, oda anlamında'” kelimesinden geçmiştir. Hücre, bilinen tüm canlı organizmaların yapısını oluşturan, canlının canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimidir.

Hücre Teorisinin Gelişimi

17. yüzyılda Leeuwenhoek’in lensler üzerinde yaptığı çalışmalar sırasında, daha sonra hücreyi incelemeye olanak sağlayacak olan mikroskobunu geliştirdi. Daha sonra Robert Hooke 1665 yılında Leeuwenhoik’in tasarladığı mikroskobu daha da geliştirerek ölü mantar dokusunu incelemeye başladı. İncelediği mantar dokusunda içi boş odacıklar gördü ve bunları hücre olarak adlandırdı.

Daha sonra hücre hakkında yapılan çalışmalarda;

  • Alman bilim adamı Mathias Schleiden, bitkilerin de hücrelerden oluştuğunu tespit etti (1838).
  • Alman Thedor Schwann, hayvanların da hücrelerden oluştuğunu belirledi. Hayvan ve bitki hücrelerinin temelde aynı yapıda oldukları sonucuna ulaştı (1839).
  • Rudolph Wirchow, bütün hücrelerin daha önce var olan başka bir hücreden meydana geldiğini açıkladı (1835).

Bu çalışmalar hücre teorisinin temelini oluşturdu ve daha sonraları yapılan çalışmalarla hücre teorisi daha da geliştirilmiştir. Hücre teorisine göre;

  1. Canlıların tümü bir ya da daha çok hücreden oluşmuştur.
  2. Hücreler canlıların temel yapısal ve işlevsel birimidir.
  3. Tüm hücreler daha önce var olan bir ana hücrenin bölünmesiyle oluşur.
  4. Hücreler, kalıtım materyallerini içerir ve yavru hücrelere aktarır. (DNA)
  5. Tüm metabolik olaylar hücrelerde gerçekleşir.

Hücrenin Özellikleri

Hücreler, canlı organizmaların yaşamın temel işlevlerinin gerçekleştiği en küçük yapısal birimleridir. Hücrelerin çeşitli özellikleri vardır:

  1. Hücre Zarı: Hücreyi çevreleyen ince, esnek ve seçici geçirgen bir zardır. Hücre zarı, hücrenin içini korur ve dış ortamla etkileşimini sağlar. Besinlerin ve atık maddelerin hücreye giriş ve çıkışını düzenler.
  2. Sitoplazma: Hücre zarı ile çekirdek arasında kalan bölge olan sitoplazma, hücre içindeki organel ve yapıların yer aldığı jel benzeri bir matriksi içerir. Sitoplazma, hücre içindeki kimyasal reaksiyonların gerçekleştiği ve çeşitli işlevlerin yerine getirildiği alanı oluşturur.
  3. Çekirdek: Hücrenin kontrol merkezini oluşturan yapıdır. DNA’nın bulunduğu, hücrenin genetik bilgisini içeren zarla çevrili çekirdek, hücrenin yaşam süreçlerini düzenler. DNA, genetik bilgiyi taşır ve hücrenin işlevlerini kontrol eder.
  4. DNA ve RNA: Hücredeki genetik bilgiyi taşıyan nükleik asitlerdir. DNA, hücredeki kalıtsal bilgiyi depolar ve RNA‘nın sentezlenmesini kontrol eder. RNA, protein sentezi için şablon olarak kullanılır ve proteinlerin sentezlenmesine katkıda bulunur.
  5. Mitokondri: Enerji üretiminin gerçekleştiği organeldir. Aerobik solunum sürecinde glukoz ve oksijen kullanılarak ATP adı verilen hücre enerjisi üretilir. Mitokondri, hücredeki enerji ihtiyacını karşılamak için önemlidir.
  6. Endoplazmik Retikulum (ER): Hücre içinde protein sentezi ve hücre zarının yapımı gibi işlevleri olan zarlı bir yapıdır. Granüler ER, ribozomların bağlı olduğu bir bölümken, granülsüz ER ribozom içermez.
  7. Golgi Aygıtı: Proteinlerin işlendiği ve paketlendiği bir organeldir. Golgi aygıtı, hücre içindeki proteinlerin hedef yerlerine ulaştırılmasını sağlar.
  8. Lizozomlar: Sindirim enzimleri içeren ve hücre içindeki yabancı maddeleri, zararlı organizmaları ve hücre atıklarını parçalayan organeldir.
  9. Ribozomlar: Protein sentezinin gerçekleştiği yapılar olarak görev yaparlar. mRNA şeridi üzerinde kodlanan genetik bilgiyi kullanarak amino asitleri birleştirirler ve proteinlerin sentezini sağlarlar.
  10. Hücre Bölünmesi: Hücre, kendi kopyasını oluşturmak için bölünebilir. Hücre bölünmesi, yeni hücrelerin oluşmasını ve büyümenin, doku onarımının ve çoğalmanın gerçekleşmesini sağlar.

Hücrelerin özellikleri, canlı organizmaların yaşamını sürdürebilmesi ve işlevsel olarak çalışabilmesi için hayati öneme sahiptir. Farklı hücre tipleri, farklı işlevlere sahip organel ve yapılar içerir ve organizmanın türüne ve işlevine bağlı olarak değişiklik gösterirler.

Hücre Yapıları

Bir hücre, protein ve nükleik asitler gibi bir çok biyolojik molekül içeren ve bir zar içerisinde bulunan sitoplazmadan oluşur. Hücreler çıplak gözle görülemez ancak mikroskop altında incelenebilir. Canlı organizmalar tek hücreli (bakteriler gibi) veya çok hücreli (bitki ve hayval hücreleri dahil) olabilir.

Hücreler, farklı yapı ve işlevlere sahip birkaç çeşit hücre tipine ayrılırlar. Bu çeşitler, organizmanın türüne ve işlevine göre değişebilir. İşte önemli hücre tipleri:

  1. Prokaryot Hücreler: Prokaryotlar, primitif organizmalardır ve hücreleri çekirdek zarı ve çekirdekçik gibi zarlı organeller içermez. Bakteriler ve arkea, prokaryot hücrelere örnektir.
  2. Ökaryot Hücreler: Ökaryotlar, daha kompleks organizmalardır ve hücreleri çekirdek zarı ve zarlı organel içerir. Bitkiler, hayvanlar, mantarlar ve protistler, ökaryot hücrelere örnektir.
  3. Bitki Hücreleri: Bitki hücreleri, bitkilerde bulunan ökaryot hücrelerdir. Selüloz adı verilen hücre duvarına sahiptirler ve kloroplast içerirler. Kloroplastlar, fotosentez yoluyla güneş enerjisini kullanarak organik bileşikleri sentezleyen yapıları içerir.
  4. Hayvan Hücreleri: Hayvan hücreleri, hayvanlarda bulunan ökaryot hücrelerdir. Hücre duvarına sahip değillerdir ve kloroplastları yoktur. Hayvan hücreleri, özellikle çeşitli organel ve yapılar sayesinde özelleşmiş işlevlere sahiptirler.
  5. Mantar Hücreleri: Mantar hücreleri, mantarlarda bulunan ökaryot hücrelerdir. Hücre duvarına sahiptirler ve bitki hücrelerine benzerlik gösterirler. Mantarlar, hemotrofik organizmalardır ve organik maddeleri parçalayarak beslenirler.
  6. Protist Hücreleri: Protistler, karmaşık ökaryot organizmaların bir grup tek hücreli veya az hücreli türleridir. Bu nedenle, protistlerde farklı yapı ve işlevlere sahip çeşitli hücre tipleri bulunabilir.

Her bir hücre tipi, organizmanın yapısı ve işlevselliği için önemli bir role sahiptir. Farklı hücre tipleri, organizmanın dokularını, organlarını ve sistemlerini oluşturmak üzere bir araya gelirler. Bu kompleks yapılar ve işlevler, canlı organizmaların yaşamını sürdürebilmesi ve çevreleriyle etkileşimde bulunabilmesi için hayati öneme sahiptir.

Konuyla ilgili;

Wikipedia’da Hücre;

Etiketli