Dünya ya da Yeryüzü, güneş sisteminde güneşe uzaklık bakımından 3. sırada bulunan ( Merkür ve Venüs’ten sonra) ve bugüne kadar keşfedebildiğimiz kadarıyla üzerinde yaşam formu ve sıvı bulundurak tek gök cismidir. Yapılan araştırmalara göre 4.5 milyar yıl önce oluşmuştur.
Dünya, Güneş Sistemi içerisinde bulunan diğer gezegenler gibi Güneşin etrafında belirli bir yörüngede dönmektedir. Güneşin etrafında yörüngesinde dönen (yüzen) gezegenlerin turlarını tamamlama süreleri vardır ve bu süre o gezegenler için bir yıl olarak kabul edilir dünya için bu süre 365.246 gündür. Dünya yaklaşık olarak 29,78 km/sn hızla güneş etrafında döner.
Güneşin etrafında dönerken aynı zaman kendi ekseninde de (kendi kendine ya da kendi etrafında) dönmektedir; kendi ekseninde ise bir yılda 366.256 kez döner. Kendi ekseni etrafında dönmesiyle üzerinde mevsimler oluşur. Ay adında bir uydusu bulunur ve Dünya-ay arasındaki yerçekimi etkileşimi gelgitlere, dünyanın eksenindeki yönünün dengelenmesine ve dönüşünün yavaşlamasına neden olmaktadır. Güneş sistemi içerisindeki madde yoğunluğu bakımından en yoğun ve en büyük beşinci gezegendir.
En dış katmanı litosfer olarak adlandırılır ve milyonlarca yıl boyunca sürekli yer değiştiren birkaç sert tektonik plakadan oluşmaktadır. Yüzeyinin yaklaşık %71’i su ile kaplıdır ve bu suların en büyük kısmını okyanuslar oluşturur. Geriye kalan kısım ise okyanuslarla birlikte hidrosferi oluşturan birçok göl, nehir ve diğer tatlı su kaynaklarını barındıran, kıta ve adalardan oluşan arazidir. Dünyanın kutup bölgeleri buzullarla kaplıdır ve bu buzlar dünyadaki tatlı suyun büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Merkezinde ise demirden oluşan bir çekirdek, dünyanın manyetik alanının oluşmasını sağlayan sıvı bir dış çekirdek, plaka tektoniklerini yönlendiren konveksiyon bir manto vardır.
Dünyanın Yaşı Nasıl Hesaplanır?
Dünya’nın yaşı doğrudan üzerindeki kayaçların yaşı ile ölçülemez çünkü bilinen en yaşlı kayaçlar bile artık yeryüzünde var olmayan daha yaşlı kayaçlardan oluşmuştur. Günümüze kadar keşfedilen en yaşlı kayaçlar Grönland’ın batısında bulunmuştur ve 4,1 milyar yaşındadır. Dünya’nın yaşını hesaplamak için elde edilen en iyi yöntem radyoaktif elementlerin yarılanmaları sonucu başka elementlere dönüşmesi özelliğini kullanarak hesap etmedir.
Hesap
Radyoaktif bir element olan uranyum elementinin uranyum-238 ve uranyum-235 gibi iki ayrı tipte atomu (izotopu) vardır. Bu atomların ikisi de çok yavaş bir süreçte kurşun atomlarına dönüşür. Diğer uranyum izotopundan biraz daha ağır olan uranyum-238’in dönüşümüyle daha hafif bir kurşun izotopu olan kurşun-206, uranyum-234’in dönüşümüyle de biraz daha ağır bir izotop olan kurşun-207 atomları oluşur. Uranyum-235’in kurşuna dönüşme hızı uranyum-238’in dönüşme hızından altı kat daha fazladır. Bu özellikler ışığında incelenen bir kayaçtaki kurşun-206 ve kurşun-207 atomlarının oranı, kayacın yaşına bağlı olarak değişir.
En yaşlı olduğu düşünülen bir kurşun minerali ile bugün okyanuslarda oluşan kurşunun izotop yapısı arasındaki fark, ancak bu iki örneğin oluşumları arasında 4,55 milyar yıllık bir zaman dilimi olmasıyla açıklanır. Bu süre de Dünya’nın yaşı olarak kabul edilir.
Dünyanın Şekli
Üzerindeki topografik oluşumlar ve kendi ekseni etrafındaki eksantrik hareketi sebebiyle düzgün bir geometriye sahip değildir. Geoibs biçimindedir fakat ekavatordaki yarıçapı kutuplardaki yarıçapından fazladır. Kutuplarından basık, ekvatordan şişik özel küresel geometrik şekil geoit (Latince, Eski Yunanca “Geo,dünya”) yani “Dünya şekli” diye adlandırılır.
Ortalama yarıçapı 12.742 km’dir (~40.000 km/π). Yer’in ekseni etradfında dönmesi ekvatorun da dışarıda doğru biraz fırmalasına sebep olur. Bu sebeple ekvatorun çapı, kutupları birleştiren çaptan 43 km daha uzundur. Ortalamadan en büyük sapmalar; Everest Dağı (denizden 8.848 m yüksekte) ve Mariana Çukuru’dur (deniz seviyesinin 10.924 m altı). Dolayısıyla ideal bir elipsoide kıyasla Yer’in %0,17’lik toleransı vardır. Ekvatorun şişkinliği yüzünden Yer’in merkezinden en yüksek nokta aslında ekvatordadır.
Katmanları
5 katmandan oluşur :
Su küre; Dünya zemininin %75’ini kapsar. Büyük bölümü okyanuslardan oluşur.
Taş küre; Dünya zemininin %25’ini kapsar. Büyük bölümü yeşilliklerden oluşur.
Hava küre; Dünyanın büyük bir bölümünü oluşturur. Çoğu azottan oluşur.
Ateş küre; Depremlerin çoğunu onun yüzünden gerçekleşir. Lavlı bir yapısı vardır, çekirdeğin yakınlarındadır.
Kaynak ve ileri okuma için;