Okyanuslar, kıtaları birbirinden ayıran büyük, engin ve açık denizlerdir. Herhangi bir gezegendeki herhangi büyük bir sıvı kütlesi okyanus olarak adlandırılabilir; Satürn’ün uydusu olan Titanda metan okyanusları bulunmaktadır. Biz burada “okyanus” kelimesi ile dünyadaki tuzlu okyanuslarını kastetmekteyiz).
Okyanus kelime olarak Antik Yunan Mitolojisinde “Oceanus, Ōkeanós” kelimelerinden türemiştir ve dünyayı çevreleyen devasa nehir anlamına gelmektedir. Okyanuslar yeryüzünün yaklaşık üçte ikisini (%71) oluşturur ve bu alanın yaklaşık yarısında su seviyesi 3.000 metrenin üzerindedir.
Tuzlu okyanus suyu yeryüzünde yaklaşık olarak 361.0000.000 km² lik alan yaklaşık olarak da 1,350,000,000 km³ (1.35 milyar kilometreküp) hacim kaplar ve yeryüzündeki toplam su kütlesinin %97’sini oluşturur.
Okyanusların Önemi
Okyanuslar dünya hidrosferinin (su küresi) temek bileşeni oldukları için dünya üzerindeki yaşam için vazgeçilmezdir. Doğadaki karbon döngüsünün devamını, ilkim ve hava koşullarının oluşmasında büyük rol oynarlar. Ayrıca okyanuslar bilinen 230.000 türün yaşam alanıdır ve keşfedilmeyen türler ile birlikte 2.000.000’dan fazla türe ev sahipliği yaptığı düşünülmektedir.
Dünyadaki Okyanuslar
Dünya yüzeyindeki okyanuslar;
Büyük Okyanus
179.700.000 km² yüzölçümüne sahip adından da anlaşılacağı üzere yeryüzündeki en büyük okyanustur. Neredeyse yine yeryüzü üzerindeki Atlas ve Hint Okyanuslarının toplamı kadar yüz ölçümüne sahiptir. En derin yeri 11.034 metre ile Mariana Çukuru‘dur ve burası aynı zamanda Dünyanın en derin noktasıdır. Üzerindeki en kalabalık ada Tahiti’dir. Dünya üzerindeki depremlerin %90’ı bu bölgede gerçekleşmektedir ve bu çok derin olmasından kaynaklanmaktadır. Yeryüzünde 708.000.000 km³ alan kaplamaktadır ve bu kapladığı alan Dünya’daki toplam karaların alanından daha büyüktür. Okyanusun 3-3.5 km den daha derin her yerinde sıcaklık 2°C’nin altındadır. Üzerinde irili ufaklı yaklaşıl 20.000 ada bulunmaktadır. Japonya, Endonezya ve Yeni Gine vb. volkanik adalarla çevrilmiştir. Bu adalara “ateş çemberi” adı verilir.
Detaylı bilgi; Büyük Okyanus
Atlantik Okyanusu
Atlantik, Büyük Okyanus’tan sonra yeryüzündeki en büyük ikinci okyanustur. Bir zamanlar tek paraç olan ana kıtanın bölünmesiyle oluşmuştur ve Avrupa ile Afrika’yı Amerika Kıtası’ndan ayırır. Atlas Okyanusu’nun en derin noktası 3314 metre ortalama derinliği ile Porto Riko Çukuru’dur. Ayrıca yeryüzünün en uzun okyanus sıradağı olan Orta Atlas Sırtı bu okyanusta bulunur. Kendisine bağlı denizlerle birlikte Akdeniz, Kuzey Denizi ve Baltık Denizi) 106,400,000 km² alana sahiptir ve yeryüzünün beşte birini kaplar. Atlas Okyanusuna dökülen nehirler; Avrupa’dan Ren, Elbe; Afrika’dan Kongo ve Nijer; Amerika’dan ST. Lawrence, Mississippi, Orinaco, Amazon, Parana ve Uruguay nehirleridir.
Detaylı bilgi; Atlantik Okyanusu
Hint Okyanusu
Yeryüzünde büyüklük bakımından 3. büyük okyanustur. Agulhas Burnu’nun güneyinde 20° Doğu boylamının geçtiği yerde Atlas Okyanusu’ndan; 147° Doğu boylamının geçtiği yerde ise Pasifik Okyanusu’ndan ayrılır. En kuzeyde Basra Körfezi’nde, 30° enlemine kadar uzanır. Dünya sularının %20’sini oluştur ve Afrika’dan Avustralya’ya kadar okyanusun genişliği 10.000 kilometre kadardır. Yeryüzünde 73.566.000 km² alan kaplar. Hacminin yaklaşık olarak 292.131.000 km³ olduğu düşünülmektedir.
Detaylı bilgi; Hint Okyanusu
Dünya Dışı Okyanuslar
Dünya yüzeyindeki okyanuslar sudan oluşurken dünya dışındaki okyanuslar farklı bileşiklerden oluşabilir. Mars ve Venüs üzerine yapılan jeolojik araştırmalarda daha önce bu gezegenlerin yüzeyinde sudan oluşan büyük okyanuslar olduğuna dair kanıtlar bulunmuştur.
Mars okyanus hipotezi; geçmişte Mars yüzeyinin yaklaşık üçte birinin su ile kaplı olduğunu ve ancak kaçak bir sera etkisinin sebebiyle bu okyanusun kaynamış olduğunu, aynı şekilde Venüs küresel okyanusunun da kaynamış olabileceğini düşündürmektedir. Bunlardan başka şimdiye kadar dünyadakine benzer okyanus Satürn’ün bir uydusu olan Titanda keşfedilmiştir ancak buradaki okyanuslar bilindiği kadarıyla metandan oluşmaktadır.
Suda çözünmüş tuzlar ve amonyak gibi bileşikler, suyun donma noktasını düşürür ve böylece su, brin veya konvektif buz gibi dünya dışı ortamlarda büyük miktarlarda bulunabilir. Doğrulanmamış okyanuslar, birçok cüce gezegen ve doğal uydunun yüzeyinin altında var olabilir; Jüpiterin bir uydusu olan Europa’da var olduğu düşünülen okyanusun Dünyanın su hacminin iki katından fazla olduğu tahmin edilmektedir.
Güneş Sistemindeki dev gezegenlerin de henüz teyit edilmemiş bileşimlerden oluşan sıvı atmosferik katmanları olduğu tahmin edilmektedir. Okyanuslar ayrıca gezegenler arası yaşanabilir bir bölgedeki sıvı suyun yüzey okyanusları da dahil olmak üzere dış gezegenlerde ve ekzomonlarda da bulunabilir. Okyanus gezegenleri, tamamen sıvı ile kaplı bir yüzeye sahip, varsayımsal bir gezegendir.
Dış Bağlantılar;