Çinko (Zn); periyodik sistemin ve 5. periyot 2B geçiş grubunda yer alan, mavimsi açık gri renkli, kırılgan ve metal bir elementtir. Yeryüzünde çokça bulunan elementler sırasında 23. sıradadır ve doğada genellikle saf halde değil, bileşikler halinde bulunur.
Antik çağlardan bu yana bilinen, ancak üretimi ve kullanımı tam anlaşılamadığından diğer metaller ile karıştırılan bir elementtir. Elementin ilk tarifi, Strabos’un yazdığı Mysia adlı eserin Andriera adlı bölümünde “Sahte gümüş” (False silver, Yunanca: Pseudargyros) olarak yapılmıştır.
Kimyasal Özellikleri
- Erime Noktası: 692,68 °K, 419,53 °C
- Kaynama Noktası: 1180 °K, 907 °C
- Elektron Dizilimi: [Ar]3d10 4s2
Erime sıcaklığı diğer metallere oranla oldukça düşüktür, sert ve kırılgan bir metaldir. 100-150°C’ye kadar ısıtılırsa yumuşar ve 150-200°C’de ısıtılırsa dövülerek şekil verilebilir. Saf çinkonun dayanıklılığı düşük olduğundan bazı bileşikler ve alaşımlar şeklinde kullanımı yaygındır.
Çinko güçlü bir indirgeyici olmasıyla, anot olarak katodik korozyon koruma ve galvanizleme işlemlerinde kullanılan önemli bir metaldir. Amonyak, amin ve siyanürle karmaşık bileşikler meydana getirebilir ve yanıcı değildir. Soğuk ve kuru havadan etkilenmez, nemli havalarda yüzeyi hidrokarbonat ile kaplanır. Suda yüzeyi hidroksitle kaplanır ve tuzları suda çözünür.
Çinko ve İnsan Sağlığı
Çinkonun endüstrinin yanı sıra insan sağlığı ve hayatının devamı için de önemli bir yeri bulunur. Hava, toprak ve suda çinko mineralleri bulunur ve bazı temel gıdalar çinko içerir. Özellikle metabolik faaliyetlere katılan önemli bir mineraldir ve karaciğer, kas, böbrek ve göz gibi organlarda bulur. İnsan vücudunda DNA sentezi, kandaki akyuvarlar ve antikorların oluşması gibi olaylarda rol oynar.
Çinko eksikliği insan vücudunda bazı olumsuz sonuçlara neden olur. Vücutta yeteri miktarda bulunmaması şeker ve prostat sorunlarına neden olabilir. İştahsızlık, çocuklarda gelişim sorunları, yaraların geç iyileşmesi, saçlarda dökülme ve tırnaklarda kırılganlık gibi bir çok sağlık sorununda eksikliğinin etkisi vardır. El ve ayakların sürekli soğuk olması, tat ve koku alma duyularının azalması ve tırnaklardaki beyaz lekeler de çinko eksikliğinin belirtileridir.
Kullanım Alanları
Çinko dünyada yıllık kullanım miktarı olarak demir, alüminyum ve bakırdan sonra gelir.
Çelik gibi metallerin galvanize edilmesinde; pirinç, nikelli gümüş, lehim ve alman gümüşü gibi alaşımların yapımında, otomotiv endüstrisinde döküm kalıplarında, pil gövdelerinin yapımında kullanılır.
Çinko asit;
- Sulu boyalarda beyaz pigment olarak ve lastik üretiminde aktivatör olarak kullanılır.
- Reçetesiz satılan bazı merhemlerin bileşiklerinde bulunur ve cilde ince bir tabaka halinde uygulandığında su kaybını önler.
- Yazın güneş, kışın da soğuk yanıklarına karşı koruyucu olup, bebeklerin bez bağlanan bölgelerinde çok az miktarda kullanılarak ciltte meydana gelebilecek kızarıklıklar önlenebilir.
- Yaşa bağlı göz hastalıklarının tedavisinde de kullanılır.
Çinko sülfür, karanlıkta parlayan pigment olarak saatlerin akrep ve yelkovanlarında kullanılır.
Çinko metil, (Zn(CH3)2) pek çok organik maddenin sentezinde kullanılır.
Çinko, pek çok günlük vitamin ve mineral ilaçlarının bileşenidir.
Cildin ve kasların erken yaşlanmasını önleyen anti-oksidan özellikler taşıdığına inanılmaktadır.
Ayrıca bakın;