İbn-Sina ya da Avrupa’da bilinen adıyla Avicenna. Dünyada en çok tanınan ve modern tıbbın kurucularından sayılan Müslüman tıp âlimdir. Kendi zamanına kadar gelen tıp bilgilerini toplamış ve sistematize etmiştir. Kitapları Latince ve Almanca başta olmak üzere pek çok dile çevrilmiş, tıp, kimya ve felsefe alanında Avrupa’ya ışık tutmuştur. “Tıbbın Kanunu (orijinal adı: El Kanun Fit Tıb)” adlı eseri, 1650 yılına kadar Avrupa tıp fakültelerinde ders kitabı olarak okutulmuş, ay yüzeyindeki bir kratere de adı verilmiştir.
Hayatı
980 yılında günümüz Özbekistan sınırları içerisinde bulunan Buhara şehrinin Afşane köyünde doğmuştur. Çocukluğunda çevresini hayrete düşüren bir zekâ ve hafıza örneği gösterdiği söylenir. Küçük yaşlardan itibaren başta babası olmak üzere dönemin ünlü bilginlerinden; matematik, mantık ve gökbilim öğrenimi görmüş, 16 yaşında tıp okumaya başlamış, 18 yaşında da hekim olup hastalarını ücretsiz tedavi etmeye başlamıştır.
Hekimlik yaptığı dönemlerde Samani Hanedanından Mansur’u 997 yılında tedavi edip sayar kütüphanesini kullanma hakkını alır. Burada Aristo ve diğer filozofların teorilerini öğrenme fırsatı bulmuş, vaktini kitap okumak/yazmak ile geçirmeye başlamıştır. Hükümdar öldüğü zaman Buharadan ayrılmak zorunda kalır ve Harezm’e gider. Harezm’de El-Biruni onu yanına alır ve bilgisine değer verip birlikte çalışmaya başlar ve bu durum bazı kıskançlıklara yol açar. Bu kıskançlıklar sebebiyle burada barınamayacağına karar verip, yaptığı geziler sonucunda Hamedan’a yerleşmeye karar verir.
Yaşamının zorluklarını “Büyüyünce hiçbir şehir beni içine alamaz oldu, kıymet kazanınca beni alacak müşteri çıkmaz oldu” cümlesiyle ifade eden İbn-i Sina, kendisine yönelik baskı ve saldırılar nedeniyle, yaşadığı süre boyunca çokça yer değiştirmiştir. Çalışmalarının bir kısmını politik baskılar nedeniyle girdiği ceza evindeyken yazmıştır.
Arkasında yazılı yüzlerce eser bırakık kulunç hastalığı sebebiyle 57 yaşındayken 1037 yılında vefat etmiştir.
Eserleri
Öldüğünde arkasında yüz elliden fazla yazılı eser kaleme almıştır ve bunların 17 tanesi tıpla ilgilidir. Tıp bilimine ait araştırmaları son derece doğru ve günümüze uygundur.
İbn-i Sina’nın En Önemli Eseri: Tıbbın Kanunu
İbn-i Sina’nın, Avrupa’da en çok basılan kitabı olan Tıbbın Kanunu kitabıdır. Kitap, en doğru bilgileri içeren 14 ciltlik bir tıp ansiklopedisidir. Çin, Hint ve Mısır’ın geleneksel tıp bilgileri ile İbn-i Sina’nın bilgilerini içeren ideal bir ders kitabı olarak yıllarca Avrupa’da okutulmuştur.
Kitabın, 1052 tarihli en eski kopyası Ağa Han koleksiyonunda bulunmaktadır. Dünyada ilk kez kanıta dayalı tıp, deneysel tıp, klinik testler, verimlilik analizi, risk faktörü ve sendroma dayalı hastalık teşhisi gibi kavramlar bu kitap ile gündeme gelmiştir. Kitapta, ilaçların deneysel amaçlı kullanımı sırasında uyulması gereken kurallar verilmiştir. Klinik farmakoloji konusunda, deneysel bir yaklaşım önerilmiştir.
Örneğin; ilacın etki süresinin izlenerek iyileşmenin tesadüfi olmadığından emin olunması gerektiği söyleniyordu. Ayrıca çok sayıda hastanın tedavisinde etkili olduğundan emin olmak gerektiği de vurgulanmıştır. İlaçların, hayvan deneylerinde başarılı olduktan sonra insan üzerinde denenmesini öneren kitapta 760 ilaç bilgisi listelenmiştir.
Kitapta kanser tedavisi için hindibanın yararına yer verilmiştir. Tümör, ameliyatla alınırken kanserli bölgenin iyi temizlenmesi gerektiği belirtilmiş, çam ve okaliptüs yağı koklamanın da solunum sistemine yararlı olduğu söylenmiştir. Kan basıncı ve nabız ölçmenin, verem gibi mikrobik hastalıkların bulaşıcı özelliği ve karantinaya almanın önemi vurgulanmıştır.
Kitaptan İbn-i Sina’nın kan dolaşımını çok iyi bildiği de anlaşılmaktadır. Kitap bazı hastalıklarda psikolojik etkilere de dikkat çekmişve ruh hastalıklarında müzik dinletmenin faydalarına değinmiştir. Ameliyat sırasında hastaya anestezi amacıyla, aromatik maddelere veya narkotik ilaçlara batırılmış sünger koklatılması önerilir. Deri kanseri için çinko oksitli merhem tavsiye edilmekte, şeker hastalığının detaylı bir tanımı yapılmakta, bitkisel ilaçlarla tedavi yöntemleri verilmektedir.
Diğer Eserleri
İbn-i Sina’nın yüzden fazla eserinin 40’ı tıpla ilgilidir. Eserlerinden bazıları;
- Kitabü’ş Şifa: Farklı bilim dallarını kapsayan 11 ciltlik bir eserdir.
- Kitabu’n Necat (Kurtuluş Kitabı): Çeşitli bilim dalları hakkında yazılan küçük bir kitaptır.
- Kitab’ul İşaret ve’t Tenbihat: Mantık, doğa bilimleri ve metafizik konularında İbn-i Sina’nın görüşlerini içeren bir eserdir.
- Risale fi’l-Kader: Kaderin (yazgı) sırlarını anlatan kitaptır.
- Danişname-i Ala: Farsça yazılmış olan bu eser, Yüksek Seviyede İlimle İlgili Yazı, anlamını taşır ve çeşitli bilim alanlarını kapsar.
- Risale fi-İlmül-Ahlak, Lisanü’l Arab, el İşaretu ila İlm’il Mantık ve Hikmetü’l Meşrıkiyyın gibi çok sayıda eseri günümüze ulaşan eserlerindendir.
İbn-i Sina adına bastırılan pullar
Kaynak ve ileri okuma;