Hârizmî ya da tam adıyla Ebû Ca’fer Muhammed bin Mûsâ el-Hârizmî, Matematik, gökbilim, coğrafya ve algoritma alanlarında çalışmış Fars asıllı bilim insanıdır. Hârizmî 780 yılında Harezm bölgesinin Hive şehrinde dünyaya gelmiştir. 850 yılında Bağdat’ta vefat etmiştir.
Hayatı
Harezmi’nin hayatına dair kesin bilinen ayrıntı azdır. İranlı bir ailede Horosan’ın Harezm şehrinde (günümüzde Hive, Harezm bölgesi, Özbekistan) doğmuştur. Bazı kaynaklarda doğum tarihi 780 yılı verilir ancak bu bilgi kesin değildir.
Harezmi çalışmalarının çoğunu 813 ile 833 yılları arasında gerçekleştirmiştir.
Müslümanların İran’ı fethinden sonra, Bağdat bilimsel çalışmaların ve ticaretin merkezi oldu ve birçok tüccar ve bilm adamı Bağdat’a seyahat ettiler. Harezmi ise halife El-Memun tarafından Bağdat’ta inşa edilen Bilgelik Evinde bilim adamı olarak; Yunanca ve Sanskritçe bilimsek el yazmalarının tercümesini de içeren, bilim ve matematik alanlarında çalışmalar yapmıştır. Douglas Morton Dunlop, Harezmi’nin aslında üç Banū Mûsā’dan en büyüğü olan Muḥammad ibn Mûsā ibn Shākir ile aynı kişi olabileceği görüşündedir.
Horasan bölgesinde bulunan Harezm’de temel eğitimini alan Harezmi, gençliğinin ilk yıllarında Bağdat’taki ileri bilim atmosferinin varlığını öğrenir. İlmî konulara meraklı olan Harezmi bu konularda çalışma idealini gerçekleştirmek için Bağdat’a gelir ve yerleşir. Devrinde bilginleri himayesi ile meşhur olan Abbasi halifesi Mem’un Harezmi’deki ilim kabiliyetinden haberdar olunca onu kendisi tarafından Antik Mısır, Mezopotamya, Yunan ve Hint medeniyetlerine ait eserlerle zenginleştirilmiş Bağdat Saray Kütüphanesi’nin idaresinde görevlendirilir.
Çalışmaları
820 yılında Harezmi tarafından yazılmış olan “Hint Rakamlarıyla Hesaplama Üzerine” isimli kitap Hint-Arap rakam sisteminin Ortadoğu ve Avrupa’ya yayılmasının ana sebebidir. Laticeye Algoritmi de numero Indorum olarak çevrilmiştir. Çalışmalarından bazıları Fars ve Babillerin astronomisi, Hint sayıları ve Yunan matematiği üzerine kuruludur. Harezmi, Batlamyus’un Afrika ve Orta Doğu’yla ilgili verilerini sistematize etti ve düzeltti.
Bir diğer önemli kitap olan “Kitab surat al-ard” (Dünya’nın sureti; Coğrafya olarak tercüme edildi), Batlamyus’un Coğrafyası’ndaki yerlerin koordinatlarını temel almakla birlikte, Akdeniz, Asya ve Afrika için var olan değerleri geliştirerek sunmuştur. Halife el-Memun tarafından dünyanın çevresini belirlemek ve bir dünya haritası hazırlamak için görevlendilen 70 kadar coğrafyacıya eşlik edip ve projeye yardım etmiştir.
12. yüzyılda eserlerinin Latince çevirileri vasıtasıyla Avrupa’ya yayılmasıyla birlikte Avrupa’da matematiğin gelişimi üzerinde derin bir etkisi olmuştur.