Gayzer sözcük olarak İzlandaca bir kelime olup, İzlanda’da bir kaynaç olan “gjósa” (Türkçesi: patlak verme) kelimesinden türetilmiştir. Türkçesi kaynaç olan gayzerler; düzenli ya da düzensiz aralıklarla, yer altı sularının belirli bir yerde kaynama sıcaklığına kadar ısınmasıyla yukarı doğru fışkırarak patlama yapan sıcak su kaynaklarıdır. Bu sıcak su kaynakları genellikle volkanik ve fay hatlarının yoğun olduğu bölgelerde görülür. Bu sebeple kutuplara yakın bir bölge olmasına rağmen İzlanda’da bir çok gayzer bulunur.
Gayzerlerin Oluşumu
Yeryüzüne düşen yağmur veya kar suları yüzeyde bulunan küçük çatlaklar boyunca aşağıya doğru metrelerce sızar. Buraya sızan su, yer altındaki mağaralarda birikir. Buralarda biriken su 300°C’den fazla bir sıcaklığa ulaşır ancak derinlikte kayaların ve daha üstte bulunan suların oluşturduğu yüksek basınçtan dolayı bu sıcaklıkta bile gaz halde bulunamaz.
Bu aşırı sıcak su, zamanla bulduğu açıklıklardan yukarıya doğru hareket etmeye başlarken, yukarıya doğru her hareketinde basıncın da azalmaya başlamasıyla su daha düşük sıcaklıklarda kaynamaya başlar. Buraya gerçekleşen basınç azalması eğer çok hızlı gerçekleşirse kaynamakta olan su yer yüzünde buhar olarak açığa çıkar ve bu durum gayzer püskürmesine neden olur. Eğer buradaki basınç birden değil de yavaşça azalırsa ya da suyun yeryüzüne ulaştığı sıcaklık yeterliyse, su yeryüzünde ılıca veya kaynarca adı verilen sıcak su kaynaklarını oluşturur.
Gayzerlerde kaynarcadan farklı olarak sıcak suyun çıktığı yarığın yeryüzüne yakın olan kısımlarında daralmalar gözlenir. Bu dar kısmın üstünde kalan su, bir kapak gibi alttaki sıcak suya basınç uygulamaya devam ederek sıcak suyun basıncı çok arttığında üstünde kapak gibi duran suyu iterek püskürür. Suyun yeryüzüne doğru ilerlediği yarık ne kadar darsa gayzer o kadar yükseğe püskürür.
Gayzer püskürdükten sonra boşalan yeraltı mağarası, etrafında bulunan daha soğuk su ile dolarak tekrar gayzer püskürmesi ile sonlanacak olan döngüyü bir kez daha başlatır.
Püsküren suyun yapısı
Gayzerlerin püskürttüğü suyun içinde, suyun ilerlediği yoldaki yapıya göre; silisyum dioksit (SiO2), kalsiyum karbonat (CaCO3), arsenik (As), cıva (Hg), karbondioksit (CO2), hidrojen sülfür(H2S) gibi kimyasal maddeler bulunabilir. Yeryüzünün dört bir yanına dağılmış olan 1000 kadar gayzerin yarısına yakını Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Yellow Stone Milli Parkı’nda bulunur. Tüm gayzerlerin arasında en bilineni yine bu parkın içinde bulunan Old Faithful‘dur.
Gayzerlerin püskürttüğü suyun içerisinde farklı kimyasal maddeler bulunur. Suyun ilerlediği yoldaki yapıya göre; silisyum dioksit (SiO2), kalsiyum karbonat (CaCO3), arsenik (As), cıva (Hg), karbondioksit (CO2), hidrojen sülfür(H2S) ve başka kimyasal maddeler bulunabilir. Burada bulunan Steamboya isimli gayzer ise 100 m ile şu an için en yükseğe su püskürten gayzerdir. Türkiye’de gayzer bulunmaz.
Ayrıca bakın;