Çölyak hastalığı, bağırsaklara zarar veren ve iç yüzeyini tahrip eden bir otoimmün hastalıktır. Çölyak hastalığı, gluten adı verilen bir protein grubuna karşı vücudun aşırı duyarlılığı sonucu ortaya çıkar. Gluten, buğday, arpa, çavdar gibi tahılların bulunduğu yiyeceklerde doğal olarak bulunan bir bileşendir.
Çölyak hastalığına sahip olan kişiler gluten içeren yiyecekleri tükettiklerinde, vücutları bağışıklık sistemi aracılığıyla bağırsaklarda iltihaplanma ve tahribata yol açan bir reaksiyon başlatır. Bu reaksiyon, bağırsak villus adı verilen ince bağırsak yüzeyindeki küçük uzantıları (vilus atrofisi) tahrip eder. Bu da besin maddelerinin emilimini engeller ve çeşitli sindirim sorunlarına, beslenme eksikliklerine ve diğer sağlık sorunlarına neden olabilir.
Çölyak hastalığının temel nedeni, bağışıklık sisteminin gluteni, zararlı bir madde olarak algılaması ve ona karşı saldırı başlatmasıdır. Çölyak hastalığının ana sebepleri şunlar olabilir:
- Genetik Yatkınlık: Çölyak hastalığının en önemli risk faktörü genetik yatkınlıktır. Özellikle aile geçmişi içinde çölyak hastalığı olan kişilerde bu hastalığa yakalanma riski daha yüksektir. Çölyak hastalığı genellikle HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 adı verilen genetik markerların bulunduğu kişilerde daha sık görülür.
- Gluten Maruziyeti: Çölyak hastalığının gelişmesi için glutenle temas gereklidir. Gluten içeren yiyecekleri tüketen kişilerde bu hastalığın ortaya çıkma olasılığı daha yüksektir. Bu nedenle, genetik yatkınlığa sahip olan kişiler, gluten içeren yiyeceklerden kaçınmaları gerekebilir.
- Bağışıklık Sistemi Anormallikleri: Çölyak hastalarının bağışıklık sistemi, gluteni vücuda zararlı bir yabancı madde olarak algılar ve bağışıklık reaksiyonu başlatır. Bu reaksiyon, bağırsaklardaki tahribata yol açar. Ancak bu anormalliklerin neden ortaya çıktığı tam olarak bilinmemektedir.
- Çevresel Faktörler: Çevresel faktörlerin çölyak hastalığının gelişiminde etkili olduğu düşünülmektedir. Özellikle bebeklik döneminde ilk kez glutenle tanışan çocuklarda çölyak hastalığı riski artabilir. Viral enfeksiyonlar, bağırsak mikrobiyotasındaki değişiklikler ve beslenme alışkanlıkları gibi çevresel etmenler hastalığın ortaya çıkmasında rol oynayabilir.
Çölyak hastalığının nedenleri hala tam olarak anlaşılmamış olsa da, genetik yatkınlık ve gluten maruziyeti gibi faktörlerin bu hastalığın gelişiminde önemli rol oynadığı kabul edilmektedir. Bu nedenle, çölyak hastalığı riski taşıyan kişilerin doktorlarıyla işbirliği yaparak bu hastalığı kontrol altında tutmaları ve sağlıklı bir yaşam sürmeleri önemlidir.
Çölyak hastalığı belirtileri nelerdir?
Çölyak hastalığı belirtileri, kişiden kişiye değişebilir ve şiddeti farklılık gösterebilir. Bazı insanlar çok belirgin semptomlar yaşarken, diğerleri hafif veya neredeyse hiç belirti göstermeyebilir. Çölyak hastalığının belirtileri;
- Karın Ağrısı ve Şişkinlik: Karın ağrısı ve şişkinlik, çölyak hastalarında sıkça görülen belirtilerdendir. Bağırsaklarda iltihaplanma ve gaz birikimi bu semptomlara neden olabilir.
- İshal veya Kabızlık: Bazı kişiler çölyak hastalığının erken belirtisi olarak ishal yaşayabilirken, diğerleri kabızlık sorunları yaşayabilir. Bu sindirim sorunları, bağırsaklardaki tahribat nedeniyle ortaya çıkar.
- Kusma: Özellikle çocuklarda çölyak hastalığı bazen kusmaya neden olabilir.
- Kilo Kaybı: Besin maddelerinin emilimindeki sorunlar nedeniyle çölyak hastaları kilo kaybı yaşayabilirler.
- Yorgunluk: Çölyak hastaları sıklıkla yorgun hissederler. Bu, besin maddelerinin yetersiz emilimi nedeniyle ortaya çıkabilir.
- Deri Problemleri: Çölyak hastalığı bazı deri problemlerine neden olabilir. Dermatitis herpetiformis adı verilen kabarcıklarla karakterize bir cilt rahatsızlığı, çölyak hastalığına bağlı olarak ortaya çıkabilir.
- Kas ve Eklem Ağrıları: Çölyak hastaları kas ve eklem ağrıları yaşayabilirler.
- Anemi: Çölyak hastalığı, vücudun yeterince demir, folik asit ve B12 vitamini alamamasına neden olabilir, bu da anemi (kansızlık) riskini artırabilir.
- Sinir Sistemi Sorunları: Bazı çölyak hastaları sinir sistemi sorunları yaşayabilir, bu da baş ağrıları, uyuşma ve karıncalanma gibi belirtilere neden olabilir.
- Kemik Sağlığı Sorunları: Kalsiyum ve D vitamini eksikliği nedeniyle çölyak hastaları kemik sağlığı sorunları riski altında olabilirler.
Çölyak hastalığına sahip olan kişilerin tek etkili tedavisi gluten içeren yiyecekleri ömür boyu diyetlerinden çıkarmaktır. Gluten içeren yiyeceklerden kaçınarak, bağırsak tahribatının iyileşmesi ve semptomların kontrol altına alınması mümkün olabilir. Bu hastalar, gıda etiketlerini dikkatli bir şekilde okuyarak ve glutensiz yiyecekleri tercih ederek sağlıklı bir yaşam sürdürebilirler. Ayrıca, sağlık profesyonelleri tarafından yönlendirilen bir diyetle beslenme eksikliklerini önlemek de önemlidir. Çölyak hastalığı teşhisi için bir doktordan yardım almak önemlidir.