Üzerinde yaşadığımız, ayak bastığımız kara parçasının adı taş küredir. Dünya içten dışa doğru farklı fiziksel ve kimyasal özellikteki katmanlardan meydana gelmiştir. Bu katmanların her biri dünya gibi küresel şekillidir. Bu katmanlar dıştan içe doğru sırasıyla; atmosfer (hava küre), biyosfer (canlı küre), hidrosfer (su küre) ve litosfer (kayaç küre)dir.
Özellikleri
Litosfer katmanı, dünyanın en ince katmanıdır ve her yerde kalınlığı aynı değildir; okyanus tabanlarında yaklaşık yetmiş kilometre, kıtalarda ise yüz kilometre kadar kalın olabilir. Plaka(levha) adı verilen büyük kırıklıklardan meydana gelen bölgelerden, çok sayıdaki mozaik şeklindeki parçalardan oluşmuştur. Bu katmandan derinlere inildikçe daha akışkan ve yoğun olan magmanın bulunduğu bir ortama geçilir; bu katman manto olarak adlandırılır.
Yer yüzünden 100 km derinde yer alamaya başlayan bu bölge içindeki kayalar aşağıdan, yani magmadan yayılan ısıyla sağlamlıklarını büyük oranda kaybedecek sıcaklıklara ulaşırlar. Kayalar burada zift gibi plastik ve kolayca şekli değiştirilebilen bir hale gelir; bu bölge Astenosfer olarak adlandırılır. Astenosfer bölgesi yer yüzünden yaklaşık 350 km derinliğe kadar uzanır Litosfer de tam olarak buranın üzerinde yer alır.
Yer yüzünde litosfer levhaları, astenosfer üzerinde yüzer durumdadır.
Yapısı ve hareketleri
Yer kürenin içi ile bildiğimiz bilgiler, jeoloji çalışmaları ile sismik dalgaların incelenmesi sayesinde elde ediliyor. Depremler sonucunda meydana gelen doğal ya da bilim insanlarının oluşturduğu yapay sismik dalgaların farklı yapıdaki katmanlarda farklı davrandıkları biliniyor. Yer küre içinde hareket eden bu dalgalar incelenerek yerin iç yapısı anlaşılabiliyor.
Bu bilgilere göre yerin merkezinde katı halde nikel ve demirden oluşan bir iç çekirdek ve bu çekirdeği çevreleyen bir dış çekirdek bulunuyor. İç çekirdeği çevreleyen dış çekirdek katmanı içindeki sülfür ve oksijen nedeniyle erime noktası düştüğü için sıvı nikel ve demirden oluşuyor. 4.5 milyar yıldan beri soğuyan ancak hala çok sıcak olan çekirdek aynı zamanda dünyanın manyetik alanının oluşmasında en büyük etken. Daha sonra gelen alt ve üst manto kısmen ya da tümüyle erimiş olan kayaçlardan oluşan magmayı içeriyor.
Demir, magnezyum, silikon ve oksijence zengin mineralleri içeren Manto tabakasından sonra, bu katmanların en incesi olan ve okyanuslar ile kıtaları barındıran Yerkabuğu bulunuyor. Yine oksijen ve silikonca zengin olan yerkabuğunda, okyanus tabanlarını oluşturan bazalt, en çok bulunan kayaç. Kıtalardan oluşan kabuk kısmı; bazalt, granit, kumtaşı, kireçtaşı gibi kayaçları barındırır.
Litosfer tek parça olmayıp, okyanus ve kıtaların sınırlarından farklı şekilde levhalara bölünmüştür. Manto katmanı, yeryüzündeki hareketliliğin en büyük nedenidir. Mantonun alt bölümleri üst bölümlerine göre çok daha sıcaktır ve burada oluşan konveksiyonda, daha sıcak olan magma yükselir, soğur, katılaşır ve Üst Mantodaki daha soğuk kayaların batmasına neden olur. Batan bu kayalar, tekrar ısınır, ergir ve yükselir. Henüz tam anlamıyla modellenemeyen bu döngü, Litosferdeki levhaların hareket etmesine ve depremlere neden olur.