Bir sinir hücresinin yapısı.

Sinirler vücutta sinir sistemini oluşturan özelleşmiş hücrelerdir. Sinir hücreleri bir araya gelerek sinir dokuyu, dokular sinir sistemi organlarını ve organlar da bir araya gelerek sinir sistemini meydana getirir. Sinir sistemi vücutta dışarıdan gelen uyarıları alıp uyarılara karşı uygun cevaplar oluşturma görevini yerine getirir.

İnsanlarda sinir sistemi merkezi ve çevresel sinir sistemi olmak üzere iki ayrı sınıfta incelenir. Merkezi sistemini beyin ve omurilik, çevresel sinir sistemi ise somatik ve otonom sinir sistemi oluşturur. Beyin ve omurilik iç ve dış ortamdan gelen uyarıları alarak değerlendirir.

İnsanların beyni, diğer beyin organına sahip canlılara göre dikkate değer biçimde düşünce ve hormonal sistemle birlikte çalışarak duygu üretir. Sinir sistemi süngerler dışında çoğu çok hücreli hayvanlarda vardır ve çok karmaşık yapıya sahiptir. Birkaç solucan türü haricindeki hayvan türlerinde bir beyin ve omurilikten oluşan sinir sistemi bulunur. En basit solucanlardaki sinir sistemi, bir kaç yüz hücreden oluşurken insanlardaki sinir hücrelerinin sayısı yüz milyarlarcadır.

Merkezi Sinir Sistemi

Beyin, insan vücudunun kontrol merkezidir. Yetişkin bir insanda 1300-1400 gram ağırlığında olup yaklaşık olarak 100 milyar sinir hücresinden oluşur. Oldukça yumuşak bir yapıya sahip olduğundan kafatası kemikleri tarafından korunur.

Merkezi sinir sisteminin diğer elemanı olan omurilik, omurilik soğanından başlayan ve omurga kanalı boyunca uzanan, omur emikleri tarafından korunan, yaklaşık 50 cm uzunluğunda kalın bir sinir demetidir.

Omur iliğin iki önemli görevi vardır: uyarıları beyne iletmek ve refleksleri kontrol etmek.

Uyarıları iletmek: Omurilik, çevreden gelen uyaranlar sonucu oluşan impulsları beyne, beyinden gelen impulsları da çevresel sinir sistemine ileterek beyin ve çevresel sinir sistemi arasındaki bağlantıyı sağlar.

Refleksleri kontrol etmek ve yönetmek: Refleks, bir uyarı karşısında sinir ve kas sisteminin istemsiz bir şekilde, otomatik olarak birlikte çalışmasıdır. Refleksler kalıtsal ve kazanılmış olmak üzere iki tiptir. Göz kırpma, göz bebeklerinin büyüyüp küçülmesi, hapşırma, öksürük, solunum hareketleri, bebeklerin emme refleksi gibi doğuştan gelen bir çok vücut fonksiyonu kalıtsal reflekse örnektir. Doğduktan sonra öğrenme yoluyla sonradan kazanılan refleksler ise kazanılmış reflekslerdir; yürümek, yüzmek, koşmak, araba kullanmak gibi. Bu tür refleksler öğrenildikten sonra omuriliğe devredilerek kazanılmış refleks haline gelir ve buradan yönetilir.

Bir refleksin oluşumunda impulsun izlediği yola refleks yayı adı verilir. Refleks yayı duyu nöronu, ara nöron ve motor nöronundan oluşur ve uyarı aynı sırayla iletilerek uygun tepkinin verilmesi sağlanır. Refleks yayında uyarının iletim hızlı olduğundan tepki süresi de hızlıdır. Örneğin; parmağını yayan bir sobaya dokunduran insanın parmağını geriye çekmesi çok kısa sürer. Acıyı ise parmağını çektikten sonra hisseder çünkü refleks yayında impulslar önce omuriliğe iletilerek parmağın çekilmesi sonra da beyne iletilerek sıcaklık ve acı hissi olarak yorumlanıp istemli hareketin yapılması sağlanır.

Refleks yayında iletim hızlı olduğu için tepki süresi de hızlıdır. Örneğin; parmağını yanan bir sobaya parmağını dokunduran birinin çekmesi çok kısa sürer. Acıyı ise parmağını çektikten sonra hisseder çünkü refleks yayında önce omuriliğe iletilerek parmağın çekilmesi sağlanır, sonra beyne iletilerek sıcaklık ve acı hissi olarak yorumlanıp istemli hareketin yapılması sağlanır.

Çevresel Sinir Sistemi

Beyin ve omurilikten çıkarak vücuda dağılan sinirlerden oluşan bir sistemdir. Beyin ve omurilik ile vücudun diğer bölümleri arasında bağlantı kuran geniş bir sinirler ağıdır.

Omurilikten çıkan sinirlere omurilik sinirleri, beyinden çıkanlara kafa sinirleri adı verilir. 31 çift olan, duyu ve motor nöronlardan oluşan omurilik sinirleri; omurilikten çıkarak tüm vücuda dağılır. Omurilik sinirlerinin en uzunu bacaklara giden siyatik siniridir.

Kafa sinirleri; beyinden çıkarak baş ve gövdenin üst kısmındaki organlara dağılan sinirlerdir. Bu sinirler 12 çift olup duyu ve motor nöronlarından oluşur. Bu sinirlerden onuncu kafa siniri olan vagus, bağırsak, mide, kalp, pankreas ve akciğer gibi iç organların çalışmasını denetler.

Çevresel sinir sistemindeki sinirler, görev ve işleyin bakımından somatik ve otonom sinir sistemi olmak üzere iki türde incelenir.

Somatik sinir sistemi: Beynin kontrolünde olan ve istemli vücut hareketlerini “yürümek, koşmak, yazı yazmak, spor yapmak gibi” yöneten sinir sistemidir. İskelet kaslarını merkezi sinir sistemine bağlar, motor ve duyu nöronlarından oluşur. Bu sinir hücrelerinde miyelin bulunduğundan iletim hızlıdır.

Otonom sinir sistemi: Adından da anlaşılacağı üzere bilincimiz dışında, istemsiz olarak çalışan sinirlerdir. Bazı salgı bezleri ve iç organların çalışmasını denetler. Beyin ve omurilikten gelen motor sinirlerinden oluşur. Otonom sinir sisteminin tamamı miyelinsiz sinir sisteminden oluşur ve bu yüzden impuls iletimi somatik sinir sistemine göre daha yavaştır.


Ayrıca bakın;

Dış bağlantılar;

  • https://tr.wikipedia.org/wiki/Sinir_sistemi