Orhan Gazi ya da Orhan Bey, Osmanlı Beyliği’nin kurucusu olan Osman Bey‘in oğludur. Orhan Bey babası Osman Bey’in 1326 yılında ölümünden sonra Osmanlı Beyli’ğinin başına geçerek 1326-1362 yılları arasında beyliğe hükmetti. Beyliği süresinde babası Osman Gazi’nin öncülüğünü devam ettirerek beyliğin sınırlarını genişletti ve bir devlet olmasını sağladı.
Orhan Bey, babası Osman Gazi’nin ölümünden sonra Bursa’yı alarak (1326) babasının vasiyeti üzerine buraya defnetti. Hayatını konu alan kaynaklara göre Orhan Bey, 1277-1288 yılları arasında doğmuştur. Osmanlı tarihi kayıtlarında adının ilk geçişi 1298 yılında Nilüfer Hatun (Yarhisar Tekfuru kızı Holofira) ile evlendirilmesiyle olmuştur. 1300 yılında Köprü Hisar’ın fethinde yer almış olması sebebiyle kendisine Karacahisar uçbeyliği verilmiş, babası tarafından beylerbeyi rütbesiyle küçük beylik ordusuna komutan atanmıştır. Bu atamadan sonra babasının her askeri eylemine katılmıştır.
Orhan Gazi’nin Fetihleri
Orhan Bey, ilk beylik yıllarını topraklarını genişletmek için giriştiği Anadolu fetihleriyle geçirmiştir. Beyliği sırasında diğer Anadolu Beylikleri gibi İran’da kurulmuş olan İlhanlılara yıllık vergi ödemiş, bir yandan da Bizans’a yönelik akınlar düzenleyerek beyliği güçlendirmiştir. Mudanya’yı fethetmiş (1321) ve beylik sınırlarını Marmara Denizi kıyısına kadar ulaştırmış, Gebze de kendi adına cami yaptırmıştır. Daha sonra 1321-1326 yılları arasında Osmanlı Beyliği birlikleri beylik sınırlarına sevk edilmiş; Konur Alp Batı Karadeniz dolaylarına, Akça Koca İzmit dolaylarına, Abdurrahman Gazi Yalova (Yalakabad) dolaylarına akınlar yaparak Yalova, Akyazı, Mudurnu, Pazaryeri (Ermeni Pzarı), Sapanca (Ayan Gölü) fetihleri yapılmıştır. 1326 yılında da bölgenin en büyük merkezi olan ve yıllardır kuşatma altında tutulan Bursa’yı almıştır.
Sonraki yıllarda beyliğin gazi komutanları akıncıları ile birlikte Kocaeli topraklarında ilerlemiş, Kartal ve Aydos kalelerini fethetmişler ve Boğaz kıyılarında görülmüşlerdir. Bunun üzerine 1329 yılında Bizans İmparatoru III. Andronikos ve yakın danışmanı (daha sonra imparator olan) İoannis Kantakuzinos emrindeki 2.000 civarı paralı asker ve takviyeli bir Bizans Ordusu ile Kocaeli’ne ilerlemiş, Orhan Gazi’nin ivedi bir şekilde Darıca tarafından gelmesiyle, ilk meydan savaşı olarak Bizans ve Osmanlı güçleri 11 Haziran 1329 tarihinde Maltepe (Palekanon) Savaşı’na girişmişlerdir. Bu savaşta Bizans güçleri Osmanlı güçlerine yenik düşüp bozguna uğramış ve Bizans İmparatoru III. Andronikos yaralı olarak kurtulmuştur.
İznik’in Fethi (1331)
Orhan Bey’in Bizans’a karşı kazandığı bu zaferin sonucu olarak, bütün Hristiyanlar için kutsal bir yer olan İznik’i 2 Mart 1331’ de hiç direniş görmeden teslim almıştır. Orhan Bey ve yakınları tarafından yapılan imar ve bayındırlık çalışmaları ile kısa zamanda İznik, Osmanlı kültür, ticaret ve sanat merkezine dönüşmüş, İznik Büyük Katedrali Camiye, bir manastır da medreseye çevrilmiş, eşi Nilüfer Hatun bir imaret yaptırmış; oğlu Süleyman Paşa ise yeni bir medrese inşa ettirmiştir.
Bu esnada Kara Timurtaş Paşa, Marmara’nın Gemlik ve Armutlu kıyılarını fethederek Osmanlı sınırlarına katmıştır. Daha sonra eski klasik Roma İmparatorluğunun (284 ve civarında) başkentliğini yapmış ve 6 yıldır Osmanlı ablukası altında bulunan Nikomedia (günümüzde İzmit) 1337’de Bizans tarafından savunulamaz hale gelmiş, Bizans valisi Prenses Marika Paleialogos tarafından terkedilmiş, Osmanlı orduları tarafından fethedilip yönetimi Süleyman Paşa’ya verilmiştir.
Bunun üzerine III. Andronikos 1333’de Orhan Bey’den barış istemiş, yıllık 12.000 Bizans altını haraç karşılığında Bizans elinde kalmış olan arazilere Osmanlıların hücum etmemesini teklif etmiştir.
Türkmen Beylikleri’nin Fethi
Bizanslılarla anlaşan Orhan Bey, 1340’lı yıllarda beyliğini Türkmen beyliklerinin fethine yönelmiştir.
Öncelikle Karesi Beyliğinde hükümdarlık kavgasına geçen Demirhan Bey ile Dursun Beyin arasını bulmak amacıyla Orhan Bey 1342’ de Ulubaabat, Karacabey (Mihaliç ve Mustafakemalpaşa (Kirmasti) kalelerini işgal etmiştir, bununla da yetinmeyerek önemli bir askeri kuvvetle 1345’de Karesi Seferine çıkmıştır. Bu iki kavgalı bey Bergama’da sıkıştırılıp Dursun Bey kuşatma sırasında ölmüş, Demirhan Bey esir olarak alınmış, böylelikle Karesi Beyliğine ait geniş topraklar ve Balıkesir, Manyas, Edincik ve Erdek kentleri Orhan Bey idaresine geçmiştir.
İç Anadolu’ya akınlar başlamış, akınlar 1354’te Gerede ve Osmanlılara kuruluştan beri destek sağlayan Ahilerinin merkezi Ankara kalelerinin Orhan Bey’in eline geçmesi ile son bulmuştur.
Rumeli Fetihleri
Orhan Bey, hükümdarlığının son dönemlerinde Bizans’a yardım etme bahanesiyle Rumeli’ye Osmanlı askeri göndererek Osmanlıların Rumeli’de toprak edinip şehirlere yerleştirilmesiyle yeni bir toprak fethetme süreci (sonucunda ta orta Avrupa’ya uzanacak olan süreç) başlatmıştır.
Bizans’a yardım için 1349 yılında Rumeli’ye geçen Orhan Bey, Selanik’e kadar gitmiş ve şehri Slavların elinden kurtarmış, bu yardıma minnettar olan Bizans imparatoru, Gelibolu yarımadasında, Çanakkale Boğazı’nın Avrupa kıyısı üzerinde küçük Çimpe kalesini Avrupa’ya geçerken kolaylık olsun diye yardım ordusunun komutanı olan Süleyman Paşa’ya hediye etmiştir.
Osmanlıların Rumeli’ye geçiş için önemli bir güzergâhta bulunan Çimpe Kalesi’ni elde etmesi, Rumeli’nin fethine zemin hazırlamıştır. Orhan Bey tarafından görevlendirilen oğlu Süleyman Paşa ve askerleri Çimpe’den hareket ederek kısa zamanda tüm Gelibolu yarımadasını, Bolayır ve Tekirdağ’a kadar fethetti. Osmanlıların Rumeli’ye geçişinin Bizans için ne kadar tehlikeli olduğunu gören Kantakuzenos, Osmanlıların Gelibolu’dan çekilmelerini ve Çimpe’nin de büyük bir para karşılığı Bizans’a geri verilmesini önermiş ancak bu teklif Orhan Bey tarafından reddedilmiştir.
Bizans, Osmanlıların fetihleri sebebiyle şaşkınlık içinde Balkanlarda Sırp ve Bulgarlarla birlikte Osmanlılara karşı bazı girişimlerde bulunmuş ancak Orhan Bey, Avrupa’dan Bizans’a gelebilecek yardımları hesaplayarak fethedilen yerlerin yerleşime açılmasını isteyince, Rumeli Harekâtını yöneten Süleyman, özellikle Karesi topraklarındaki Türkmenleri Rumeli’ye geçirerek buralara yerleştirmiştir. Çorlu’nun da Osmanlılar tarafından alınması, Bizans’ın Rumeli’deki Osmanlı varlığını kabul etmesini sağlamış, Orhan Bey’le iyi geçinme siyaseti izleyen İmparator V. İoannes Palaiogolos, Foça’daki Ceneviz korsanları tarafından kaçırılan Orhan Bey’in oğlu şehzade Halil’in kurtarılması için aracı olmuştur.
Rumeli’deki Osmanlı toprakları üzerinde beylerbeylik görevi yapan Süleyman Paşa, Çorlu civarında av sırasında atından düşerek ölmüştür (1357). Böylece 1359-1362 yılları arasında Orhan Bey’in diğer oğlu Murad Bey Rumeli’deki birliklere komuta etmeye başlamış, 1361’de Dimetoka ve Edirne’yi de fethetmiş, Mart 1362’de ise Orhan Bey vefat etmesiyle ve yerine oğlu Murad geçmiştir.
Orhan Gazi Dönemi Genel Bakış
- Bursa’yı teslim alarak burayı başkent yaptı.
- 1329 Maltepe (Palekenon) Savaşı’nda Bizans ordusunu yenerek ve İznik, Gemlik ve İzmit’i fethederek Kocaeli yarımadasını Osmanlı hakimiyetine aldı.
- Karasioğulları Beyliğini Osmanlı’ya bağlamıştır. Böylece ilk defa bir beylik Osmanlı’ya bağlanmış ve Anadolu Türk birliğinin sağlanmasında ilk adım atılmıştır.
- Deniz kıyılarını fethederek Osmanlı’yı deniz gücüne kavuşturdu.
- Bizans’taki iktidar kavgalarından yararlanarak Rumeli’deki Çimpe Kalesi’ni aldı (1351) ve böylece Rumeli’de ilk toprak alınmış oldu.
- Rumeli’de fetihlere devam edelerek; Gelibolu, Tekirdağ, Çorlu, Keşan, Malkara’yı aldı.
Ayrıca Orhan Bey zamanında idari, adli, askeri, eğitim ve sosyal alanlarda teşkilatlanmalar yapıldı:
- İlk divan teşkilatı kuruldu.
- Yaya ve Müsellem adıyla ilk düzenli ordu kuruldu.
- İlk medrese İznik’te açıldı.
- İllere ilk defa kadılar ve subaşılar gönderildi.
- İlk donanmaya sahip olundu ve Karamürsel’de ilk tersane kuruldu.
- İlk defa vezirlik makamı kuruldu.
- Bu teşkilatların kurulmasıyla beylikten devlete geçiş sağlandı.
Kaynak ve ileri okuma;
- Orhan Gazi – Vikipedi (wikipedia.org)
- Academia.edu Osmanli Kurulus Donemi 1299-1421 pdf