Organik bileşikler karbon atomlarının, hidrojen, oksijen azot ve diğer elementler ile yaptığı bileşiklerdir. Organik bileşiklerin molekülleri genellikle karmaşık yapılıdır ve çok sayıda atomdan oluşur. Karbonhidratlar, yağlar, proteinler, vitaminler, enzimler, nükleik asitler ve ATP canlıların yapısında bulunan organik maddelerdir.
Organik bileşiklerin genel özellikleri
Organik bileşikler genel olarak karbon, hidrojen ve oksijen atomlarından oluşurlar, bazı organik maddelerde azot ve fosfor gibi farklı atomlar da bulunabilir. Bu bileşikler canlı hücrelerde sentezlenir, enerji ham maddesi, yapı maddesi ve metabolik düzenleyici olarak kullanılabilirler.
Canlı hücrelerin yapısında bulunan organik bileşikler
Karbonhidratlar
Karbon, hidrojen ve oksijen atomlarından oluşan bileşiklerdir. Karbonhidratların genel formülleri (CH2O)n’dir. Hücrelerde iki farklı amaç için kullanır.
- Canlılar, metabolik faaliyetlerini gerçekleştirmek için gereken enerjiyi, protein ve yağlardan daha az miktarda enerji içermesine rağmen, ancak solunum ile parçalanmasının kolay olmasından dolayı, öncelikli olarak karbonhidratları parçalayarak sağlar.
- Hücrelerin yapısına katılırlar; deoksiriboz DNA’nın, riboz ise RNA ve ATP moleküllerinin yapısına katılır, kitin böceklerin dış iskeletini, selüloz ise bitkilerin hücre duvarlarını oluşturur. Glikoz ise protein ve yağlarla birleşerek glikoprotein ve glikolipit olarak hüzre zarının yapısına katılır.
Yağlar
Genel olarak karbon, hidrojen ve oksijen atomlarının birleşmesinden oluşur. Yağlardaki hidrojenin oksijene oranı karbonhidrat ve proteinlere göre daha yüksektir ve bu sebeple solunum ile parçalandıklarında daha fazla enerji açığa çıkar.
Yine karbonhidrat ve proteinlerden farklı olarak yağlar suda çözünmez, yalnızca kloroform, benzen, eter ve aseton gibi organik çözücülerle çözünürler.
Proteinler
Canlı hücrelerin yapısında en fazla bulunan organik moleküllerdir. Proteinlerin yapısında karbon, hidrojen, oksijen ve azot atomlarının yanında kükürt ve fosfor atomları da bulunabilir. Hücrede temel işlevi olan yapı ve metabolik faaliyetlerini düzenlemek olmasına rağmen zoraki durumlarda enerji verici olarak da kullanılabilirler.
Enzimler
Hücrelerdeki metabolik olayların devam edebilmesi için tepkimeye girecek moleküllerin aktifleşmesi ve belirli bir enerji düzeyine ulaşması gerekir. Kimyasal tepkimenin başlaması için gerekli olan minimum enerji miktarına aktivasyon enerjisi adı verilir. Bu enerjiye ulaşan hücrelerdeki kimyasal tepkimeleri hızlandırmak için katalizör-enzim adı verilen maddeleri kullanırlar. Katalizörler reaksiyonu hızlandırdığı gibi reaksiyon sonunda yapısal bir değişime de uğramaz. Canlı hücrelerde kullanılan katalizörler enzimlerdir.
Vitaminler
Bitliler tarafından sentezlenen vitaminler, hücrelerde düzenleyici olarak görev yapan organik moleküllerdir. Küçük yapılıdırlar ve bu özelliklerinden dolayı sindirime uğramadan hücre zarından geçebilirler. Hastalıklara karşı hücrelerin dayanıklılığını artıran organik moleküllerdir, enerji kaynağı olarak kullanılmazlar.
ATP (Adenozin Trifosfat)
ATP, adenin bazı, riboz şekeri ve üç fosfat grubundan oluşan organik moleküldür. ATP hücrelerin metabolik olayların gerçekleşmesi gereken enerjiyi sağlar. ATP molekülü hücre zarından geçemez ve bu nedenle canlı olan her hücre kendi ATP’sini üretir.
Ayrıca bakın;
Kaynak ve ileri okuma için;
- Palme Biyoloji Konu Anlatımlı A “Canlıların Temel Bileşenleri”