Mitoz bölünme, tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli canlılarda ise dolu onarımını, yenilenmeyi, büyüme ve gelişmeyi sağlar. Sadece ökaryot hücrelerde gerçekleşir. Ayrıca bazı çok hücreli canlılar mitozla eşeysiz ürer. Bir hücre bölünmeye başladığı andan itibaren onu takip eden ve diğer hücre bölünmesine kadar geçen zaman aralığına hücre döngüsü denir. Hücre döngüsü, çok uzun süren interfaz evresi ile kısa bir bölünme evresinden (mitotik evre) oluşur. Bölünme evresi ise çekirdek bölünmesi (mitoz) ve sitoplazma bölünmesinden (sitokinez) meydana gelir.

Mitoz bölünme evreleri

İnterfaz

Bu evrede hücre sitoplazmasını ve içeriğini arttırarak bölünmeye hazırlanır. DNA kendini eşler ve genetik materyaller iki katına çıkar; böylece kalıtsal madde oluşacak iki yeni hücreye eşit olarak dağıtılır. RNA ve protein sentezi artar, bölünme için gerekli olan enzimler üretilir. Burada artan enerji ihtiyacını karşılamak için ATP üretimi hızlanır. Hücre organellerinin; ribozom, mitokondri, kloroplast ve golgi aygıtı gibi sayısı artar. Bölünme sırasında iğ ipliklerini oluşturacak olan sentrozom organeli hayvan hücrelerinde bulunur, bitkilerde bulunmaz. Bu sebeple bitki hücrelerinde iğ ipliklerini sitoplazmik proteinler oluşturur.

Sentrozom, interfaz evresinden kendini eşler ve sayısını ikiye çıkarır. Bu evrenin sonunda her kromozom yeni oluşan kopyası ile birlikte iki kardeş kromatiti oluşturur. Kardeş kromatitler sentromer kısımlarından birbirine tutunur. Bu evre tamamlandıktan sonra bölünme evresi başlar. Bölünme evresinde öncelikle çekirdek bölünmesi (mitoz) daha sonra sitoplazma (sitokinez) bölünmesi gerçekleşir. Mitoz (çekirdek bölünmesi) profaz, metafaz, anafaz ve telofaz aşamalarından oluşur.

Profaz

Çekirdek bölünmesinin ilk evresidir. Bu evrede DNA kendini eşlemesiyle oluşan kardeş kromatitler bu evrede kısalıp kalınlaşarak kromozom halini alır. Sentrozomlar hücrenin zıt kutuplarına çekilir ve aralarında iğ iplikleri oluşur. Oluşan bu iğ iplikleri kromozomlara tutunur(sentrozomu olmayan bitki hücrelerinde ise sitoplazmadaki proteinler sayesinde iğ iplikleri oluşarak kromozomlara tutunur). Profazın sonuna doğru çekirdek zarı, çekirdekçik ve endoplazmik retikulum erimeye başlar.

Metafaz

Hücre bölünmesinin ikinci evresidir. Bu evrede kromozomlar kardeş kromatitler halinde iğ ipliklerine tutunarak hücrenin ekvator bölgesinde dizilir. Burada kromozomlar mikroskopta belirgin bir şekilde görülebilir, kromozomlar tek tek sayılabilir ve fotoğraflanabilir. Böylece kromozomlar; sayı, uzunluk ve sentromer konumu gibi özelliklerine göre gruplandırılarak dizilir. Bu işlem karyotip oluşturma olarak adlandırılır. Karyotip oluşturularak kromozom sayısındaki ve kromozomlardaki anormallikler belirlenir; Down Sendromu gibi kromozom sayısına bağlı durumlar karyotip analizi ile tespit edilir.

Anafaz

Bu aşamada, genetik materyaller eşlenir, iğ ipliklerinin boyları kısalır ve böyle iğ ipliklerine sentromerlerinden tutulu olan kardeş kromatitler birbirinden ayrılarak zıt kutuplara çekilir. Kromatitler birbirinden ayrıldıktan sonra kromozom olarak adlandırılır; iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara çekilen her kromatit yeni hücrenin kromozomu olur. Bu evrede hücre hafifçe uzar ve sonunda hücrenin her iki kutbu da eşit sayıda kromozom takımına sahip olur. Kromozomların kutuplara ulaşmasıyla anafaz sona erer.

Telefaz

Telefaz evresi mitozun dördüncü ve son evresidir. Anafaz aşamasında kutuplara ulaşmış olan iki kromozom seti çekirdek zarı ile çevrilir, iğ iplikleri kaybolur, çekirdekçik görünür hâle gelir, kromozomlar kromatin hâlini alır. Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez) Telofazın başlangıç aşamasında çekirdek zarının oluşması ile aynı anda sitokinez adı verilen sitoplazma bölünmesi başlar. Sitokinezin de tamamlanması ile iki hücre meydana gelir.

Sitoplazma Bölünmesi (Sitokinez)

Sitokinez, bitki ve hayvan hücrelerinde farklı şekilde gerçekleşir. Hayvan hücrelerinde;

ekvatoral bölgede hücre zarı bir girinti halinde içeriye doğru boğumlanmaya başlar. Bu girinti hücreyi ikiye ayırana kadar devam eder ve böylece sitoplazma bölünür ve yavru iki hücre oluşur. Oluşan hücreler kromozom sayısı, DNA miktarı ve genetik yapı bakımından birbirinin aynıdır.

Bitki hücrelerinde sitokinez; bitki hücrelerinde sitokinez sırasında golgi aygıtından kopan kesecikler hücrenin ortasında hücre plağı (orta lamel) oluşturur. Oluşan hücre plağı hücre zarıyla kaynaşıncaya kadar büyür ve hücre zarıyla kaynaşır kaynaşmaz bitki hücresi iki yavru hücreye bölünmüş olur. Böylece ana hücre ile kromozom sayısı ve genetik yapısı aynı olan iki yeni hücre oluşmuş olur.

Mitoz sonucunda bir ana hücreden, bu hücreyle aynı özellikleri taşıyan iki yavru hücre meydana gelir. Mitoz sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayısı ve genetik yapısı ana hücreyle aynıdır.


Ayrıca bakın;

Dış bağlantılar ve ileri okuma;