Manganez veya Mangan (Mn); periyodik sistemin 5. Periyot 7B grubunda bulunan, 25 atom numarasına sahip, grimsi bir metaldir ve doğada genellikle demir ile bileşik halinde bulunur. Yer kabuğunda çokluk açısından 5. sıradadır. 1774 yılında keşfedilmiş, doğada genellikle saf halde bulunmayan, saf olarak kullanılmayan ancak çelik üretiminde önemli bir yeri olan maddedir. Toz haline getirilebilir, sert, gevrek ve kırılgandır. Saf hali iyi bir ısı ve elektrik iletkenidir.
Manganez sözcüğü Fransızca, “manganèse (kara magnezyum)” sözcüğünden alıntıdır.
Manganez toprakta ve suda parçacıklar halinde, havada da toz parçacıkları halinde bulunur. İnsan vücudunda az miktarda yer alır (böbrekler, pankreas, karaciğer ve kemikler başta olmak üzere toplam 10-20 miligram civarında).
İnsan vücudunda kemik oluşumu, hormon fonksiyonlarının düzenlenmesi ve denetimi, kan şekeri düzeni ve bağışıklık sistemleri fonksiyonlarında önemli rol oynar. Yaraların iyileşmesine, kemik oluşumu ve besinlerin bağırsakta emilip kana karışmasına yardımcıdır. Fotosentetik bitkilerde bulunur ve fotosentezin bir parçasıdır.
Özellikleri ve Kullanım Alanları
- Erime Noktası: 1519 °K, 1246 °C
- Kaynama Noktası: 2334 °K, 2061 °C
- Elektron Dizilimi: [Ar] 4s2 3d5
Manganez genellikle tek başına kullanımı tercih edilmeyen ancak çelik üretiminde de önemli rol oynayan malzemedir. Doğada demir ile birlikte cevher olarak bulunur ve bu cevher demir üretiminde kullanılan yüksek fırınlarda kok kömürü ve kireç taşıyla birlikte eritildiğinde saf olarak elde edilebilir.
Oksijen çelik için tehlikeli bir maddedir, ürünün gözenekli bir yapıda olmasına yol açar; çeliği yapısına az miktarda katıldığında ise çelik içinde erimiş (çözünmüş) halde bulunan bu oksijenle birleşir ve gözenek oluşumunu önler.
Bir diğer yandan kükürt çeliğin sıcakken kırılgan olmasına sebep olur ancak manganez kükürt ile birleşerek bunu önler. Daha büyük oranlarda çeliğe katılırsa güçlendirir ve dayanıklılığı artırır. Mangan oranı yüksek çelikler ağır iş makinelerinin çeşitli parçalarının yapımında kullanılır; kepçe bıçakları, kasalar, koruyucu zırhlar ve demir yolu makasları gibi.
Bakır, çinko, kalay ve manganezden oluşan manganezli tunç deniz suyunun paslandırma ve çürütme etkisine karşı çok dayanıklıdır ve bu sebeple gemi pervanelerinin yapımında kullanılır. Manganezli bakır teller ise elektrik akımına karşı büyük direnç gösterir ve içinden akım geçirildiğinde çok ısınır; bu özelliğiyle de elektrikli ısıtıcılar ve tost makinelerinde kullanılır. El feneri için pil üretiminde de kullanılan manganez, manganez dioksit olarak da çabuk kurumalarını sağlamak amacıyla boya ve cilalara katılır.
Konuyla ilgili;