İsim tamlaması Nedir? İsimler, canlı-cansız herhangi bir varlığı niteleyen sözcüklerdir. Ancak bazı durumlarda tek bir sözcük varlıkların tanımlamada yetersiz kalır. Böyle durumlarda bir ad, başka isim başka bir isim ile anlam bağı kurarak kelime grubu oluşturur. İki veya daha fazla ismin bir araya gelerek anlam birliği oluşturması ad-isim tamlaması olarak adlandırılır. İsim tamlamaları genellikle “kim? ne? hangi?” gibi sorulara cevap vererek ayrıntılı bilgi sağlar.
İsim- Ad Tamlaması Örnekleri
- Ev kapısı: “Ev” kelimesi “kapı”yı belirleyerek, hangi kapı olduğunu ifade eder.
- Bisiklet lastiği: “Bisiklet” kelimesi “lastik” kelimesini belirleyerek, hangi lastik olduğunu gösterir.
- Çocuk oyuncağı: “Çocuk” kelimesi “oyuncağı” belirleyerek, hangi oyuncağın kastedildiğini gösterir.
- Gözlük kutusu: “Gözlük” kelimesi “kutusu”nu belirleyerek, hangi kutu olduğunu ifade eder.
- Gökyüzü resmi: “Gökyüzü” kelimesi “resmi” belirleyerek, hangi resmin kastedildiğini ifade eder.
- Çiçek bahçesi: “Çiçek” kelimesi “bahçesi” belirleyerek, hangi bahçenin söz konusu olduğunu gösterir.
- Masa lambası: “Masa” kelimesi “lambası”nı belirleyerek, hangi lambanın kastedildiğini gösterir.
- Araba anahtarı: “Araba” kelimesi “anahtarı” belirleyerek, hangi anahtardan bahsedildiğini ifade eder.
İsim tamlamalarında genellikle birinci (önce gelen) isim belirleyici rolünü üstlenirken, ikinci isim belirlenen veya nitelenen nesneyi gösterir. İsim tamlamaları, dilin açıklık ve zenginlik kazanmasına katkıda bulunan yapısal öğelerden biridir.
İsim- Ad Tamlaması Türleri
Belirtili isim tamlaması
Belirtili ad tamlaması, birinci (önce gelen) ismin belirli bir nesneyi veya kişiyi tanımladığı, ikinci (sonra gelen) ismin ise bu belirli nesne veya kişiyi daha fazla açıkladığı bir tür isim tamlamasıdır. Bu tamlamada, birinci isim genellikle belirli bir nesne, kişi veya kavramı gösterir ve ikinci isim bu belirli nesneyi daha net bir şekilde tanımlar.
Belirtili isim tamlaması örnekleri
- Eski ev: “Eski” kelimesi, birinci (önce gelen) ismi belirli bir türdeki evi gösterir, “ev” ise bu belirli türdeki evi daha spesifik bir şekilde tanımlar.
- Açık gökyüzü: “Açık” kelimesi, birinci (önce gelen) ismi belirli bir durumu, yani gökyüzünün durumunu gösterir. “Gökyüzü” ise bu durumu daha detaylı bir şekilde açıklar.
- Güzel manzara: “Güzel” kelimesi, birinci (önce gelen) ismi belirli bir nitelikle niteler, “manzara” ise bu niteliği taşıyan nesneyi tanımlar.
Belirtili ad tamlamaları, dilbilgisel açıdan cümlelerin anlamını zenginleştirmek ve belirli bir nesneyi daha iyi ifade etmek için kullanılır.
Belirtisiz isim tamlaması
Belirtisiz ad tamlaması, birinci (önce gelen) ismin genel bir türü, kişiyi veya nesneyi ifade ettiği, ikinci (sonra gelen) ismin ise bu genel türü veya kavramı daha fazla açıkladığı bir tür isim tamlamasıdır. Belirtisiz ad tamlamalarında, genellikle belirli bir bağlamda önceki bilgiden yola çıkılmaz, daha genel ve herhangi bir özel vurgu içermeyen bir ifade oluşturulur.
Belirtisiz isim tamlaması örnekleri
- Hızlı araç: “Hızlı” kelimesi, birinci (önce gelen) ismi genel bir özellikle niteler, “araç” ise bu genel özelliği taşıyan herhangi bir aracı ifade eder.
- Yeni kitap: “Yeni” kelimesi, birinci (önce gelen) ismi genel bir durumla niteler, “kitap” ise bu genel durumu taşıyan herhangi bir kitabı ifade eder.
Belirtisiz ad tamlamaları, genellikle daha genel bir ifade oluşturmak veya belirli bir bağlamda önceki bilgiye gerek duymamak için kullanılır.
Zincirleme İsim Tamlaması
Zincirleme isim tamlaması, üç veya daha fazla ismin bir araya gelerek anlam birliği oluşturduğu bir dilbilgisi yapısıdır. Bu tamlama türünde, birinci (önce gelen) isim, ikinci ismi belirler veya niteler, ikinci isim ise üçüncü ismi belirler veya niteler, ve bu zincirleme şekilde devam eder. Zincirleme isim tamlaması, birbirine bağlı isimlerin sıralandığı bir yapı oluşturarak belirli bir konsepti, durumu veya nesneyi daha ayrıntılı bir şekilde ifade eder.
Zincirleme isim tamlaması örnekleri
- Çocuğun kitabının kapağı: Bu tamlamada, “çocuk” kelimesi “kitap” kelimesini, “kitap” kelimesi ise “kapağı” belirler veya niteler. Bu zincirleme tamlama, belirli bir çocuğun belirli bir kitabının belirli bir kapağını ifade eder.
- Şehrin parkındaki çiçeklerin renkleri: Bu örnekte, “şehir” kelimesi “park” kelimesini, “park” kelimesi ise “çiçeklerin renkleri”ni belirler veya niteler. Bu zincirleme tamlama, belirli bir şehrin belirli bir parkındaki belirli çiçeklerin belirli renklerini ifade eder.
- Okulun öğrencilerinin başarıları: Bu tamlamada, “okul” kelimesi “öğrenciler” kelimesini, “öğrenciler” kelimesi ise “başarıları” belirler veya niteler. Bu zincirleme tamlama, belirli bir okulun belirli öğrencilerinin belirli başarılarını ifade eder.
Zincirleme isim tamlamaları, dilde ayrıntılı ifadeler oluşturmak için kullanılır ve belirli bir konsepti, durumu veya nesneyi daha detaylı bir şekilde belirtmeye yardımcı olur.
İlgili konular;