Hece ölçüsü Türk dilinin doğal ölçüsüdür. İslami Edebiyat (Divan Edebiyatı) öncesinden beri kullanılan milli veznimizdir. Hece ölçüsü Halk Şiirindeki dizelerde kullanılan hecelerin sayı eşitliğine dayanır.
İslamiyet’in kabulünden öncesine dayanan hece ölçüsüne halk ozanları “parmak hesabı” da demiştir. Türkçede sözcükler neredeyse tüm heceler eş değerde söylenir(yani hecelere vurgu yoktur). Hecelerde kalınlık, incelik, uzunluk, kısalık farkı gözetilmez. Bu açıdan hece ölçüsü Türkçenin ses(fonetik) yapısına da uygundur. Türkçe yazılmış en eski şiirlerden beri kullanılan hece ölçüsü, bu geleneğin devamı olan Halk Edebiyatında da kullanılmıştır.
Hece ölçüsüyle yazılan şiirlerde, dizelerin uyumunu pekiştirmek ve ahengi sağlamak için mısralar belirli bölümlere ayrılır. Ayrılan bu bölümlere durak adı verilir ve duraklar şiirleri tekdüzelikten kurtarır.
Hece Kalıpları
Hece ölçüsüyle yazılan bir şiirin tüm mısralarında eşit sayıda hece bulunur, bu aynı zamanda o şiirde kullanılan hece kalıbını oluşturur. Türk şiirinde en çok kullanılan 7,8 ve 11’li hece kalıplarıdır.
Örnek:
İster düşün kendini ister hayale kaptır. 14 hece
Uzar, uzar çünkü hiç sonu yoktur yolların. 14 hece
Bakarsın aldanmışsın, gördüğün bir seraptır. 14 hece
Sevimli bir hayale açılırken kolların. 14 hece
ATSIZ
Kurt olarak saldırdılar, 8 hece
Yeşil yurttan ayıların 8 hece
Vücudunu kaldırdılar. 8 hece
Çocuklar ibret alın: 8 hece
Her bugüne var bir yarın 8 hece
Ziya Gökalp
Gerilir zorlu bir yay 7 hece
Oku fırlatmak için; 7 hece
Gece gökte doğar ay 7 hece
Yükselip atmak için. 7 hece
Mecnun inler kanını 7 hece
Leylaya katmak için 7 hece
Cilve yapar sevgili 7 hece
Gönül kanatmak için. 7 hece
ATSIZ
Not: Heceleri doğru saymak için dizede geçen ünlü harfleri saymak heceleri sayarken kolaylık sağlar.
İs/ter dü/şün ken/di/ni is/ter ha/ya/le kap/tır. 14 hece (7+7=14’lü hece ölçüsü)
Uz/ar, uz/ar çün/kü hiç so/nu yok/tur yol/lar/ın. 14 hece
Ba/kar/sın al/dan/mış/sın, gör/dü/ğün bir se/rap/tır. 14 hece
Se/vim/li bir ha/ya/le a/çı/lır/ken kol/lar/ın. 14 hece
Durak
Hece ölçüsü kullanılarak yazılan şiirlerde, ahengi artırmak amacıyla dizeler, okunurken belli yerlerinden ayrılır. Bu ayrım yerlerine de durak(durgunlama) denir.
- Durak şiirde ahengi sağlar.
- Sözün gidişi zorlanmadan şiir okuyucusuna bir nefes alma fırsatı verir.
- Duraklarda kelimeler ortalarından bölünmez, iyi bir durakta kelime mutlaka bitmiştir.
Ayrıca Bakın;