Etrafımızda gördüğümüz katı maddelerin belirli bir şekli varken, sıvı ve gaz maddelerin belirli bir şekli yoktur ve bu maddeler konuldukların kabın şeklini alır. Düzgün bir şekli olsun ya da olması bu maddeler boşlukta yer kaplar, boşluğu doldurur. Hacim de bu maddelerin boşlukta doldurdukları ya da kapladığı yer miktarıdır.
Hacim, alan gibi birimlerin tüm dünyada geçerliliği olan bazı sembolleri vardır buna SI birim sistemi denilir. SI birim sistemine göre ise katıların temel hacim birimi m³: metre küptür. Diğer hacim birimleri de bu temelden türetilir. Sıvı ve gaz maddelerin hacim birimleri ise litredir (L). Hacim sembolü V’dir. Maddelerin hacimleri sıcaklık ve basınca bağlı olarak değişebildiği için, hacim madde miktarını belirlemede güvenilir bir birim değildir.
Hacim Nasıl Ölçülür?
Geometrik cisimlerde
“uzunluk x genişlik x derinlik” olarak hesaplanır. Yandaki şekilde görebileceğiniz tahta parçasının hacmini ölçmek için; “5 cm x 5 cm x 4 cm = 100 santimetre küp (cm³)” olarak hesaplanır. Yandaki şekil düzgün bir dörtgel oluğu için hacmi basit bir formül ile hesaplanabilirken bazı cisimlerin hacimleri bu yöntem ile bulunamayabilir. Bu tür cisimlerin hacmini bulmak için “suya yerleştirme metodu” kullanılır ve böylelikle cismin hacmi bulunur.
Suya Yerleştirme Metodu Nedir?
Suya yerleştirme metodunda dereceli bir silindire yeterli su doldurulduktan sonra silindirdeki su seviyesi okunur. Bu suyun kendi hacmidir (resime göre 60 mL). Bu hacm bir yere not edildikten sonra hacmini bulmak istediğimiz cisim dikkatlice suya yerleştirilir. Eğer cisim tamamen suya batmamışsa bir kalem yardımıyla suya batırılır. Cisim tamemen suya battıktan sonra yükselen suyun hacmi okunur (resme göre 72mL). Suyun son hacmi de not alındıktan sonra, cismin gerçek hacmi;suyun son hacminden (72 mL) – suyun ilk hacmini (60 mL) çıkarılarak bulunur (72mL – 60 mL = 12 mL).
Düzgün şekle sahip olmayan cisimlerin hacminin ölçülmesi
Bu maddelerin hacmini ölçmek için; bir kap ağzına kadar su ile doldurulur ve geniş boş bir kabun içerisine yerleştirilir. Cisim suya bırakılır. Cisim suya bırakıldığında, su taşarak boş ve geniş kabun içerisine dökülür. Eğer cisim suya tam olarak batmamışsa bir kalem yardımıyla suya batırılır. Taşan su dikkatlice kaptan alınarak dereceli silindire boşaltılır ve su seviyesi okunur. Burada okunan su seviyesi cismin hacmini verir.
Gazların hacmi
Gazlar bulundukları ortamı doldurduğu için, hacmini bilinen kabın hacmi, içinde bulunduğu gazın hacmini verir.
Ayrıca bakınız;