Fiiller bir cümlede varlıkların bir zaman ve mekân dahilinde gerçekleştirdikleri her türlü hareket, durum ve oluşları bildiren sözcüklerdir. Fiilimsiler ise bu fiillerden türeyen ancak fiil gibi tam olarak eylem bildirmeyen, yalnızca “-ma/-me” gibi olumsuzluk eklerini alabilen ancak fiillerin aldıkları gibi zaman kipi ve kişi eklerini almayan sözcüklerdir. Bu tür sözcükler aldıkları ekler yüzünden artık bir eylem belirtmez ve fiilleri isim yapmaz, bu sebeple fiilimsi olarak adlandırılır.
- Fiilimsi ekleri, bir fiili isim ile fiil arasında bırakır.
- Bazı isimler ek fiil alarak yüklem olabilir.
- Bir fiilimsi cümlede isim, sıfat ve zarf gibi görevlerde kullanılabilir.
Fiilimsi Türleri
İsim Fiil (Ad Eylem)
Fiillere getirilen “-ma, -ış, -mak” ekleri ile türetilen ve bir eylemin adı olan sözcüklerdir. İsim fiiller bir eylemin ismidir, “oturmak” sözcüğünü ele alırsak gerçekleştirilen eylem, isim fiil ekiyle eylemin adı olmuştur.
Örnekleri
- Tatlı gülüş pek yaraşır, gözleri ömre bedel. (gül-üş)
- Çok yorulunca biraz oturmak istedi. (otur-mak)
- Adamın yakarışını görecektin, sanki etinden et koparıyorlar. (yakar-ış)
Dikkat!
İsim-fiil eklerini alan bazı fiilimsiler kalıplaşarak isim haline gelir, bu tür isimler isim-fiiller ile karıştırılmamalıdır.
- Patates ekmek bu sene kazandırabilir. (isim-fiil)
- Bakkaldan üç ekmek aldım. (isim)
Sıfat Fiil (Ortaç) (Sıfat Fiil Ekleri)
Sıfat-fiiller, fiil köklerine gelen”-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş” ekleriyle türetilen ve cümlede sıfat görevinde kullanılan sözcüklerdir. Sıfat fiiller niteleme sıfatları olarak kabul edilir ve tek başlarına kullanıldıklarında adlaşmış sıfat olurlar.
Örnekleri
- İşleyen demir pas tutmaz. (iş-le-y-en)
- Buralardan gidecekmiş. (git-ecek-miş)
- Vakitsiz öten horozun başını keserler. (öt-en)
Dikkat !
Bazı sıfat fiiller kalıplaşarak isimleşebilir.
- Buradan sonra dolmuşla devam edeceğiz.
- İçecekleri getirir misin?
Sıfat fiil eki alan sözcükler ile zaman eki almış fiiller birbirleriyle karıştırılmamalıdır.
- Yaşlanmış sandalla denize açıldı. (Sıfat fiil)
- Ahmet dayım da görmeyeli bayağı yaşlanmış. (Fiil)
Sıfat fiiller edatlarla kalıplaşmış bir şekilde de kullanılabilir.
- Dövecek gibi bakıyor.
- Uğruna ölecek kadar çok sevdiğini söyledi.
Sıfat fiiller yardımcı fiillerle birlikte kullanılabilir.
- Durduk yeri bu olayı soracak oldu.
Zarf Fiil (Bağ fiil, Ulaçlar)
Zarf-fiiller bir cümlede zarf (belirteç) görevinde kullanılan eylemsi sözcüklerdir. Doğrudan fiili kök ve gövdelerinden türetilebildikleri gibi ad eylem ve sıfat-fiillerden de çeşitli ekler ve edatlar yardımıyla türetilebilirler. Diğer fiilimsilere göre ek sayısı fazladır; “-ken, -alı, -madan, -ince, -ip, -arak, -dıkça, -maz, -casına, -meksizin, -dığında, -esiye”
Örnekler
- Gece gündüz çalışarak bu günlere geldi. (ça-lış-arak)
- Uçaktan iner inmez doğru yanıma gel. (in-er, in-mez)
- O gülümseyince sanki dünyalar benim oldu. (gü-lüm-se-y-ince)
Ayrıca bakınız;