Deksiribo Nükleik Asit ya da kısaca DNA, tüm canlı organizmaların ve bazı virüslerin canlılık işlevleri, biyolojik gelişimleri için gerekli olan genetik talimatları taşıyan, bu bilgileri de uzun süreli saklayarak nesilden nesle aktaran bir nükleik asittir.
Protein ve RNA gibi hücrenin diğer bileşenlerinin inşası için gerekli olan bilgi ve talimatları içermesinden dolayı DNA; bir kalıp, şablon ya da reçeteye benzetilebilir. Bu bilgileri içeren DNA parçaları ise gen olarak adlandırılır.
TDK sözlüğe göre gen;
İçinde bulunduğu hücre veya organizmaya özel bir etkisi olan, kuşaktan kuşağa ve hücreden hücreye geçen kalıtımsal öge.
DNA, karbon, hidrojen, oksijen, azot ve fosfat atomlarından oluşur. İnsana ait bir DNA’da bu atomlardan milyarlarca bulunur ve her insanda kişinin kendine özel olarak düzenlenmiştir.
Her insan hücresinin çekirdeğindeki DNA molekülü, 5 mikron çapında ve minik bir top halinde sarılı duran “nükleik asit“ten oluşur. Vücudumuzun sadece %2’sini oluşturan nükleik asitler son derece önemli bileşikler olup nükleotidlerden oluşur.
Nükleotidlerin bu şekilde birleşmesiyle sarmal şeklinde ve sürekli dönerek yukarı çıkan bir merdiven gibi yapı meydana gelir. Bu merdivenin yan tarafları, farklı türdeki şeker ve “fosfattan oluşan DNA molekülünün omurgasıdır. Basamaklar ise baz adı verilen ve birbirine hidrojen bağları ile bağlanan dört kimyasal madde çiftinden meydana gelmektedir; adenin (A) daima timin (T) ile, sitozin (C) ise daima guanin (G) karşılıklı bağlanır.
DNA’nın Özellikleri
- Çift zincirlidir ve spiral/dönen ve yukarı doğru çıkan bir merdiven şeklindedir.
- Hücre çekirdeği, mitokondri ve kloroplastta bulunur.
- Adenin, timin, guanin ve sitozin bazlarını ve deoksiriboz şekerini içerir.
- Hücre bölünmesinden sorumludur, genetik kodların nesiller boyu iletimini sağlar.
- Hücrenin yönetim merkezi olan çekirdekteki kromatin iplikler hücre bölünmesi sırasında kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluşturur.
- Kromozomlar DNA moleküllerinin özel proteinlerle birleşmesiyle oluşur.
- Hücrenin her türlü faaliyetini kontrol eder; büyüme-gelişme, protein sentezi ve bölünmeyi yönetir.
- DNA’daki kalıtsal bilgiler genler tarafından taşınır. Gen, herhangi bir karakterin oluşumunda rol oynayan DNA parçasıdır.
DNA’nın Kendini Eşlemesi
Hücrenin çoğalmasını çekirdekte bulunan DNA’lar kontrol eder. Hücrenin bölünmesi öncesinde hücredeki DNA molekülü miktarı iki katına çıkar. Bu olaya DNA’nın kendini eşlemesi ya da DNA replikasyonu denir.
- DNA’nın iki iğliği topoizomeraz enzimi yardımıyla birbirinden ayrılır. Aradaki hidrojen bağları kopar.
- Daha sonra sitoplazmada serbest halde bulunan nükleotidler çekirdeğin içine girer ve DNA`nın açılan kısmındaki nükleotidlerle (adeninin karşısına timin, guaninin karşısınıda sitozin) eşleşir.
- Eşleme sonucunda başlangıçtaki DNA molekülünün benzeri bir DNA molekülü daha oluşur.
- DNA’da adenin sayısı timin sayısına, guanin sayısı da sitozin sayısına her zaman eşittir.
- Bir DNA’da nükleotid sayısı kadar şeker ve fosfat bulunur.
DNA ve RNA Karşılaştırması
Bu tablo, DNA ve RNA’nın temel yapı, işlev ve özellikleri arasındaki farkları ve benzerlikleri göstermektedir. DNA, genetik bilgi depolama ve aktarımından sorumlu bir molekül iken, RNA genellikle protein sentezlemek için kullanılır ve hücre içinde farklı tipleri bulunur. Her iki nükleik asit de hücre yaşamında önemli roller oynarlar ve hücre biyolojisi açısından kritik öneme sahiptirler.
Ayrıca bakın;
- Hücre Nedir? (Hücre Teorisi, Genel Özellikleri ve Yapısı)
- Nükleik Asit Nedir? (Nükleik asitlerin yapısı ve görevleri)
- Ribo Nükleik Asit (RNA) Nedir? (Yapısı, Genel Özlelikleri)
Dış bağlantı ve ileri okuma;